Περιγραφή της Κωνσταντινούπολης σε ελληνικά στιχουργήματα του 18ου αιώνα

Τον 18ο αιώνα η Κωνσταντινούπολη είναι ο τόπος δράσης των Φαναριωτών αρχόντων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία της αυτοκρατορίας ως δραγουμάνοι και ηγεμόνες στην Βλαχία και Μολδαβία, έχοντας δημιουργήσει ένα δικό τους κύκλο ατόμων που τους υπηρετούσαν καθώς επίσης ένα δίκτυο ξένων κυρίως λεβαντίνων με τους οποίου συναλλάσσονταν σε καθημερινή βάση. Η εγγράμματη αυτή τάξη παρήγαγε ελληνικά κείμενα ιστορικού και γεωγραφικού χαρακτήρα, μερικά από τα οποία μας βοηθούν για να σχηματίσουμε την εικόνα του άστεως της Πόλης και να έχουμε περιγραφές από αυτόπτες μάρτυρες που έζησαν εκεί για κάποιο διάστημα της ζωής τους ή και καθ’ ολοκληρία, όπως ο Πηλιορείτης Πατριάρχης Καλλίνικος ο Γ’, στο Τα κατά και μετά την εξορίαν επισυμβάντα, και ο Πολίτης με φλαμανδική καταγωγή Γκασπάρ Μομάρς, διερμηνέας της Αυστριακής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, στη Βοσπορομαχία του. Η διάλεξη αυτή επικεντρώνεται στην περιγραφή του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος της πρωτεύουσας του οθωμανικού κράτους κατά το δεύτερο και το τρίτο τέταρτο του 18ου αιώνα μέσα από δύο μεγάλα στιχουργήματα με παράλληλες αναφορές σε μικρότερης έκτασης ποιητικής μορφής κείμενα όπως του Σκοπελίτη μοναχού Καισάριου Δαπόντε, τον Κήπο Χαρίτων ή πεζά κείμενα όπως του Αθηναίου γραμματικού του ηγεμόνα Μιχαήλ Σούτσου του Παναγιώτη Κοδρικά, το καθημερινό ημερολόγιο με τίτλο Εφημερίδες ή των Δημητριαίων μοναχών Δημητρίου Φιλιππίδη και Γρηγορίου Κωνσταντά την Γεωγραφία Νεωτερική.

Αυτό που χαρακτηρίζει τα πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά πράγματα στην Κωνσταντινούπολη την εποχή αυτή είναι ένας πρώιμος εκδυτικισμός με την επίδραση της Γαλλίας, που εκφράζεται με την παντοκρατορία των κήπων και ειδικότερα με την καλλιέργεια λουλουδιών με προεξάρχοντα ρόλο στην τουλίπα, τουρκικά λαλέ, από όπου λαμβάνει το όνομα της και η περίοδος της βασιλείας του Αχμέτ Γ΄ (1703-1730). Τότε παρατηρείται η άφιξη πολλών ξένων περιηγητών που μεταφέρουν ένα διαφορετικό τρόπο ζωής στην ανατολή. Κτίζονται μέγαρα και τα περίφημα «γιαλιά», τα ξύλινα θέρετρα επί των αιγιαλών του Κερατίου και του Βοσπόρου και διακοσμούνται τα ανάκτορα και τα αρχοντικά με τουρκομπαρόκ αισθητικές συνθέσεις και κατασκευαστικές λεπτομέρειες. Το γαλλικό ανάκτορο του Μαρλύ αντιγράφεται στην διαμόρφωση του χώρου στο ανάκτορο του Σανταμπάτ, στον μυχό του κόλπου του Κερατίου, στα Γλυκά Νερά της Ευρώπης. Δίνεται έμφαση στην υδροδότηση των γειτονιών της πόλης με την κατασκευή υδραυλικών έργων και κυρίως μεγάλων κρινών, οι οποίες συμβάλουν στην επέκταση του οικιστικού ιστού έξω από την περιτειχισμένη Σταμπούλ, αφού προηγουμένως κατασκευάζονται φράγματα σε κοιλάδες για την δημιουργία αποταμιευτήρων ύδατος σε μεγάλες ποσότητες. Η περιοχή αυτή, η επονομαζόμενη «μπέντια» αποτελεί τόπο εξοχής και περιπάτου με την πυκνή βλάστηση στο δάσος του Βελιγραδίου και στα Γλυκά Νερά της Ασίας, εκεί όπου οι γυναίκες μπορούν ελεύθερα να διασκεδάσουν μακριά από ανεπιθύμητα βλέμματα. Τέλος η χαρτογραφία παίζει ρόλο στην εθνική συνειδητοποίηση και κυρίως η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου αποτυπώνει την μεγαλούπολη της εποχής με τα προάστια, τα νησιά και τα μνημεία της με τα ελληνικά τους ονόματα, διασώζοντας και τα αρχαία τοπωνύμια.