A Brief Introduction to Cancer Biology: Mouse Models of Cancer - Σεμινάρια Βιολογίας και Ιατρικής 2014

Το Ίδρυμα Μποδοσάκη, εμπλουτίζοντας το κοινωφελές έργο του στους τομείς της Επιστήμης και της Εκπαίδευσης, διοργάνωσε το Σεπτέμβριο του 2014,  για πέμπτη χρονιά, ένα κύκλο Σεμιναρίων σε θέματα Βιολογίας και Ιατρικής, στα οποία συμμετείχαν αριστούχοι νέοι Έλληνες φοιτητές.
 
Στόχος αυτής της πρωτοβουλίας είναι η δημιουργία γόνιμης επικοινωνίας ανάμεσα στους ομιλητές και στο ακροατήριο με διαλόγους εστιασμένους σε επιλεγμένα θέματα αιχμής, όπως ο κυτταρικός επαναπρογραμματισμός, τα βλαστοκύτταρα, η αναπτυξιακή βιολογία και η γονιδιακή έκφραση του νευρικού συστήματος, η ρύθμιση της μεταγραφής του DΝΑ, οι μηχανισμοί πρωτεϊνικής έκκρισης και μετανάστευσης, η πληθυσμική βιολογία και γονιδιωματική, η μοριακή βιολογία του καρκίνου, και οι πρόοδοι της κλινικής ογκολογίας.

Κατά τη διάρκεια του Σεμιναρίου, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις συζητήσεις με τους φοιτητές, τόσο κατά την διάρκεια όσο και μετά το πέρας κάθε ομιλίας.
 
Στο Πρόγραμμα του Σεμιναρίου αυτού ανήκει και η διάλεξη του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Columbia και Επιστημονικού Διευθυντή του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών κ. Αργύρη Ευστρατιάδη το περιεχόμενο της οποίας συνοψίζεται ως εξής:

Ο καρκίνος εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικότατο πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Συγκεκριμένα, είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα (αντίστοιχα, 25% και 49% όλων των θανάτων στη χώρα μας). Υπολογίζεται ότι , σε παγκόσμια κλίμακα, οι ετήσιες διαγνώσεις νέων περιπτώσεων καρκίνου είναι περίπου 12,7 εκατομμύρια, ενώ  ο ετήσιος αριθμός θανάτων από καρκίνο είναι περίπου 7,6 εκατομμύρια (20.000 θάνατοι κάθε μέρα). Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, οι αντίστοιχοι αριθμοί για την Ελλάδα είναι 37.000 νέα περιστατικά και 27.000 θάνατοι το χρόνο.  Η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου αυξάνεται τα τελευταία χρόνια και προβλέπεται ότι μέχρι το έτος 2030 θα διπλασιαστεί.

Παρά το γεγονός ότι ο καρκίνος είναι γνωστός από την αρχαιότητα, η δραστική του αντιμετώπιση παραμένει δύσκολη μέχρι τις μέρες μας. Ο λόγος είναι απλός: Ο γενικός όρος «καρκίνος» αναφέρεται σε μια πολύ ετερογενή ομάδα νοσημάτων (στην ουσία, δεν υπάρχει «καρκίνος», αλλά «καρκίνοι»). Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει περίπτωση να βρεθεί μία και μόνη «μαγική σφαίρα» που θα μπορεί να «σκοτώσει» όλες τις μορφές καρκίνου.  Προοδευτικά όμως, με τον προσυμπτωματικό έλεγχο και την εφαρμογή μέτρων πρόληψης για να αντιμετωπιστούν ορισμένες βασικές αιτίες καρκινογένεσης,  αναμένεται ότι η εμφάνιση πολλών καρκίνων θα περιοριστεί σε πολύ σημαντικό βαθμό. Επιπλέον, με βάση την καλύτερη κατανόηση της καρκινικής βιολογίας, θα αναπτυχθούν ξεχωριστά θεραπευτικά σχήματα με συνδυασμούς φαρμακευτικής αγωγής που θα έχουν την δυνατότητα να επιτύχουν «στοχευμένη» αντιμετώπιση κάθε ποικιλίας τής νόσου. Μάλιστα, έχει καταστεί σαφές ότι ο καρκίνος θα πρέπει να προσεγγιστεί μέσα στο πλαίσιο μεταφραστικής έρευνας, η οποία γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ των εργαστηριακών ευρημάτων και τής κλινικής πρακτικής. Κύριος στόχος της μεταφραστικής έρευνας για τον καρκίνο είναι η ανάπτυξη στοχευμένων θεραπειών. Σε αντίθεση με τα κλασσικά χημειοθεραπευτικά σχήματα, οι στοχευμένες θεραπείες συνίστανται στη χορήγηση θεραπευτικών μορίων που επιλεκτικά επιδρούν σε μόρια-στόχους που θεωρούνται καθοριστικά για την ανάπτυξη τού καρκίνου.
 
Σε έναν υγιή ενήλικα οργανισμό, υπάρχει ισορροπία μεταξύ τού πολλαπλασιασμού τών κυττάρων και τού προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου (τής απόπτωσης). Η ανάπτυξη τού καρκίνου προϋποθέτει την απορύθμιση τής κυτταρικής αύξησης και την αντίσταση στην απόπτωση (απώλεια της ικανότητας του οργανισμού να απαλλάσσεται από ανώμαλα κύτταρα).
Σύμφωνα με το κλασσικό μοντέλο για την καρκινογένεση, ένας κακοήθης όγκος είναι το αποτέλεσμα μια διαδικασίας με πολλά στάδια, κατά τη διάρκεια των οποίων γίνεται μια σειρά από σωματικές μεταλλάξεις που επιφέρουν στους απογόνους ενός και μόνο κυττάρου ένα επίπεδο απορρύθμισης ικανό για την εμφάνιση κακοήθειας μέσω της δημιουργίας ετερογενών κυτταρικών κλώνων.
 
Σύμφωνα με ένα περισσότερο γενικευμένο μοντέλο, ο καρκίνος είναι το αποτέλεσμα  απορρύθμισης των κυτταρικών σηματοδοτικών δικτύων.  Έτσι, τουλάχιστον ορισμένα στάδια της καρκινογένεσης δεν αντιστοιχούν σε γεγονότα μεταλλαξονένεσης, αλλά σε επιγενετικές αλλαγές. Στο πλαίσιο αυτού του μοντέλου, στόχος της βασικής έρευνας είναι η κατανόηση των μηχανισμών δράσης των σημάτων που προωθούν την ογκογένεση, πράγμα το οποίο θα οδηγήσει στον εντοπισμό μορίων-στόχων για νέα θεραπευτικά σχήματα.
 
Κεντρικό ρόλο στη βασική έρευνα για τον καρκίνο παίζουν τα πειραματόζωα και ειδικότερα τα γενετικά-τροποποιημένα μοντέλα ποντικών που έχουν δύο μεγάλα πλεονεκτήματα: (α) παρέχουν τη δυνατότητα να διερευνηθούν  λεπτομέρειες της καρκινικής βιολογίας για την ταυτοποίηση στόχων και (β) μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε προκλινικές μελέτες αξιολόγησης υποψηφίων φαρμάκων.