Αφαίρεση και σινοϊαπωνική αισθητική: οι νέες κατευθύνσεις στο ζωγραφικό έργο του Γκίκα τη δεκαετία του '50 και του '60

Φέτος συμπληρώνονται 20 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα.

Με την ευκαιρία της επετείου αυτής το Μουσείο Μπενάκη τίμησε τη μνήμη του, οργανώνοντας ημερίδα και έκθεση στην «Πινακοθήκη Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα», στο κτήριο της οδού Κριεζώτου 3, στο χώρο όπου ο ζωγράφος έζησε και δημιούργησε επί 40 χρόνια ως το θάνατό του, το Σεπτέμβριο του 1994.

Το κτήριο αυτό, το  οποίο ανήκε στον αείμνηστο ζωγράφο, περιήλθε στο Μουσείο Μπενάκη από δωρεά του καλλιτέχνη ενόσω αυτός ακόμη ζούσε.

Στην Ημερίδα, που βιντεοσκοπήθηκε στο σύνολό της από το συνεργείο του Blod,  συμμετείχαν παλιοί και νέοι γνώριμοι, φίλοι και συνεργάτες, μελετητές και ιστορικοί Τέχνης -ανάμεσά τους και οι Παναγιώτης Τέτσης, Άγγελος Δεληβορριάς και Μάνος Ελευθερίου - οι οποίοι, μέσα από μελέτες ή προσωπικές αναμνήσεις, επικεντρώθηκαν στις αναζητήσεις του Γκίκα στη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική και τη σκηνογραφία, προσεγγίζοντας γνωστές και άγνωστες πτυχές της καλλιτεχνικής του δράσης.

Τον συντονισμό της Ημερίδας είχε αναλάβει ο ιστορικός τέχνης Κωνσταντίνος Παπαχρίστου, ενώ μετά το τέλος της, έγιναν τα εγκαίνια της έκθεσης «Γκίκας - Fermor - Craxton. 3 τόποι, 3 δημιουργοί» που φιλοξενείται στον εκθεσιακό χώρο που έχει διαμορφωθεί στο ισόγειο της Πινακοθήκης Γκίκα και είναι αφιερωμένη σε τρεις δημιουργούς που οι ζωές τους συνδέθηκαν μέσα από κοινούς τόπους έμπνευσης με μια φιλία που διήρκεσε περισσότερα από 40 χρόνια.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΥ-ΓΚΙΚΑ (Από τον ιστότοπο του Μουσείου Μπενάκη)

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας γεννιέται στην Αθήνα στις 26 Φεβρουαρίου του 1906. Από μικρός δείχνει ιδιαίτερη κλίση στο σχέδιο και έτσι, μαθητής ακόμα, παίρνει μαθήματα ζωγραφικής από τον Κωνσταντίνο Παρθένη.

Το 1922 πηγαίνει στο Παρίσι, όπου παράλληλα με τις σπουδές του στη Γαλλική Φιλολογία και την Αισθητική στη Σορβόνη, παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής και χαρακτικής στην Académie Ranson, με δασκάλους τον Bissière και τον Δ. Γαλάνη.

Πραγματοποιεί την πρώτη του έκθεση στο Παρίσι το 1923, στο Salon des Tuileries και στο Salon des Surindependants και στη συνέχεια συμμετέχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις.

Η πρώτη του ατομική έκθεση οργανώνεται στο Παρίσι το 1927 στην Galerie Percier, ενώ η πρώτη του έκθεση στην Αθήνα, στην Αίθουσα Στρατηγοπούλου το 1928, συστεγάζεται με τα έργα του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου.

Καταξιωμένος ήδη καλλιτέχνης το 1934, εγκαταλείπει το Παρίσι και έρχεται να εγκατασταθεί στην Αθήνα.

Στα 1935-1937 ο Γκίκας συνεργάζεται με τον αρχιτέκτονα Δ. Πικιώνη, τον ποιητή Τ. Παπατζώνη και το σκηνοθέτη Δ. Καραντινό στην έκδοση του περιοδικού «Το Τρίτο Μάτι».

Το 1937 επισκευάζει το σπίτι της οικογένειας Γκίκα στην ‘Υδρα, όπου ζωγραφίζει τα πρώτα του έργα στα οποία βρίσκει οριστικά τον εαυτό του, συνδυάζοντας τα διδάγματα του κυβισμού με τη φύση, το φως και την αρχιτεκτονική της Ελλάδας.

Το 1941 εκλέγεται καθηγητής στην έδρα του Σχεδίου της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, όπου και διδάσκει ως το 1958.

Το 1972 εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1986 επίτιμο μέλος της Royal Academy of Arts του Λονδίνου. Ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης (1982) και επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Αθηνών (1991).

Περισσότερες από 50 εκθέσεις του καλλιτέχνη έχουν οργανωθεί κατά καιρούς στην Αθήνα, το Παρίσι, το Λονδίνο, τη Γενεύη, το Βερολίνο, τη Νέα Υόρκη.

‘Εργα του βρίσκονται σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα, στη Δυτική Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και σε πολλά μουσεία, όπως στο Musée d’art moderne του Παρισιού, στην Tate Gallery του Λονδίνου, στο Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης, στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας.

Ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας εκτός από τη ζωγραφική, τη γλυπτική και τη χαρακτική, ασχολήθηκε και με τη σκηνογραφία, σχεδιάζοντας σκηνικά και κοστούμια για αρκετά θεατρικά έργα, όπως οι «Νεφέλες» του Αριστοφάνη (Εθνικό Θέατρο 1951, Comédie française 1952), το μπαλέτο «Περσεφόνη» του A. Gide με μουσική I. Stravinsky (Covent Garden 1961). Επίσης, εικονογράφησε ποικιλία βιβλίων, μεταξύ των οποίων την «Οδύσσεια» του Ν. Καζαντζάκη, το «Δάφνης και Χλόη» του Λόγγου, τα «Ποιήματα» του Κ. Καβάφη, και συνέγραψε βιβλία, μελέτες και άρθρα για την Αρχιτεκτονική και την Αισθητική, καθώς και δοκίμια για την ελληνική τέχνη.

Ο καλλιτέχνης πεθαίνει στις 3 Σεπτεμβρίου του 1994.