Ανασκόπηση των υπόγειων υδραγωγείων κατά την αρχαιότητα

Στην ομιλία του Ευσταθίου Χιώτη που πραγματοποιήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2018, επιχειρείται ιστορική και συγκριτική ανάλυση της εξέλιξης των υπόγειων υδραγωγείων, σε ευρύ γεωγραφικό πλαίσιο, από τις αρχές της πρώτης χιλιετίας π.Χ. μέχρι τα μέσα της πρώτης χιλιετίας μ.Χ.
 

Κύρια σημεία της ομιλίας:
 

1. Τα αρχαιότερα γνωστά υπόγεια υδραγωγεία, με αβαθή σήραγγα και φρέατα, απαντούν στη χερσόνησο του Ομάν, περί τις αρχές της πρώτης χιλιετίας π.Χ., χρονολογημένα  βάσει αρχαιολογικής τεκμηρίωσης.
 

2. Μεγάλη εξέλιξη σημειώθηκε τον 6ο αι. π.Χ. σε ελληνικά αστικά κέντρα με κορυφαίο το Ευπαλίνειο Σάμου, στο οποίο για πρώτη φορά έχουμε: αμφίστομη όρυξη, επάλληλες στοές και μεγάλα τυφλά τμήματα μήκους μέχρι 620 μέτρα, χωρίς προηγούμενο και χωρίς μεταγενέστερη επανάληψη.  Αναπτύσσονται νέες απόψεις για τη μέθοδο εξόρυξης και τον αερισμό του έργου.

3. Μετά το Ευπαλίνειο, μεγάλα υπόγεια υδραγωγεία κατασκευάζονται στους πρώϊμους κλασικούς χρόνους στη Μεγάλη Ελλάδα, αλλά και στην Αφρική. Είναι άραγε ενδεχόμενο η χρησιμοποίηση Καρχηδόνιων αιχμαλώτων στα υδραγωγεία Ακράγαντος και Συρακουσών το 480 π.Χ. να συνέβαλε στη διάχυση της τεχνογνωσίας από τη Σικελία στη βόρειο Αφρική;
 

4. Στους πρώϊμους ελληνιστικούς χρόνους σημειώνεται εκρηκτική πρόοδος με τα υδραγωγεία της Ρώμης και της Μικράς Ασίας, - με ανταλλαγή τεχνογνωσίας, στην οποία οι Ρωμαίοι επιβάλλονται με τη μεγάλη κλίμακα των έργων και τα ελληνικά κέντρα της Μικράς Ασίας με τους σίφωνες και τους αγωγούς υψηλής πίεσης.
 

5. Το κορυφαίο Ρωμαϊκό υδραγωγείο κατασκευάστηκε στα Γάδαρα (90 μ.Χ. έως 210), έφθασε σε μήκος τα 170 χιλιόμετρα και κατασκευάστηκε κυρίως ως σήραγγα με κλίση μόνο τριάντα εκατοστά στο χιλιόμετρο.
 

6. Τα τυπικά Ιρανικά κανάτ αναπτύχθηκαν από τα μέσα της πρώτης χιλιετίας μ.Χ. και χαρακτηριστικό τους είναι ότι με ένα μόνο πηγάδι, το μητρικό, υδρομαστεύουν αρτεσιανούς υδροφόρους σε άνυδρες περιοχές, σε μεγάλα σχετικά βάθη.
 

Συμπερασματικά, η τεχνολογική εξέλιξη των υπόγειων υδραγωγείων έγινε σταδιακά, σε διάφορες περιοχές και μάλιστα με συγχώνευση της τοπικής παράδοσης με εισαγόμενους νεοτερισμούς, προσαρμοσμένους στα εκάστοτε υδρογεωλογικά δεδομένα. Η υπόθεση εμφάνισης ενός τύπου υδραγωγείου, των Ιρανικών κανάτ, και η διάχυση του σε όλο τον κόσμο, μέχρι και την Αμερική, ανεξάρτητα από τις τοπικές υδρογεωλογικές συνθήκες, έρχεται σε αντίθεση με τα ιστορικά δεδομένα.

(Σημείωμα του ομιλητή)