«Απερρίφθη υπό Γερμανικής πρεσβείας» : η Γενική Διεύθυνση Τύπου και Ραδιοφωνίας των ελληνικών κατοχικών κυβερνήσεων και η λογοκρισία κινηματογραφικών ταινιών την περίοδο 1941-1944

Η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς διοργάνωσε διεθνή ημερίδα με τίτλο «Με το βλέμμα του κατακτητή: η Αθήνα στις φωτογραφίες των Γερμανών στρατιωτών» σε συνεργασία με το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού την Παρασκευή 12 Απρίλιου 2019, στο Μουσείο Ακρόπολης.

Διακεκριμένοι ερευνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό επιχείρησαν να αναδείξουν πτυχές ενός μέχρι πρόσφατα εντελώς άγνωστου υλικού που είναι οι επαγγελματικές και ερασιτεχνικές φωτογραφίες των Γερμανών στρατιωτών την περίοδο της Κατοχής. Οι ανακοινώσεις εστίασαν στον ρόλο της προπαγάνδας, στον έλεγχο της δημιουργίας δημόσιων και ιδιωτικών εικόνων, στη συμβολή του υλικού αυτού στην ιστορική έρευνα και κατ’ επέκταση στη διαμόρφωση της συλλογικής ιστορικής μνήμης.

Η διεθνής ημερίδα πραγματοποιήθηκε ως παράλληλη εκδήλωση της έκθεσης της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς με θέμα «Με το βλέμμα του κατακτητή: η Αθήνα της Κατοχής στη φωτογραφική συλλογή του Βύρωνα Μήτου», στο Φετιχιέ Τζαμί, αρχαιολογικός χώρος Ρωμαϊκής Αγοράς (έως 30 Ιουνίου 2019).

Συνεδρία ΙΙ: Λογοκρισία και Προπαγάνδα

Γιάννης Γκλαβίνας, Δρ. Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Αρχειονόμος, Γενικά Αρχεία του Κράτους
«Απερρίφθη υπό Γερμανικής πρεσβείας»: η Γενική Διεύθυνση Τύπου και Ραδιοφωνίας των ελληνικών κατοχικών κυβερνήσεων και η λογοκρισία κινηματογραφικών ταινιών την περίοδο 1941-1944

Η λογοκρισία, ως επιβολή ελέγχου και περιορισμών στη δημόσια έκφραση ιδεών και αντιλήψεων, αποτελεί δομικό στοιχείο κάθε προπαγάνδας και συνοδοιπόρο της εξουσίας, ιδίως στην ολοκληρωτική και αυταρχική της μορφή. Η Ελλάδα δεν εξαιρείται από το γενικό αυτό πλαίσιο, αφού τομή στην ιστορία της κρατικής λογοκρισίας αποτελεί η Δικτατορία του Μεταξά που εισήγαγε και συστηματοποίησε την έννοια της προληπτικής λογοκρισίας με βασικό μηχανισμό εφαρμογής της το νεοσυσταθέν το 1936 Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού. Το Υφυπουργείο, και ιδιαίτερα η Διεύθυνση Λαϊκής Διαφωτίσεως, διαμόρφωσε έναν ισχυρό μηχανισμό προπαγάνδας και λογοκρισίας εντύπων, κινηματογραφικών ταινιών, θεατρικών έργων και τραγουδιών. Το Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού, αφού ανέλαβε την προπαγάνδα της πολεμικής προσπάθειας της Ελλάδας την περίοδο 1940 – 1941, συνέχισε να λειτουργεί και μετά την κατάκτηση της χώρας από τους Γερμανούς, έστω και αν μετονομάστηκε τον Μάιο του 1941 σε Γενική Διεύθυνση Τύπου και Ραδιοφωνίας, υπαγόμενη απευθείας στον πρωθυπουργό. Η υπηρεσία με τη νέα της μορφή συνέχισε να ασκεί κανονικά και μέσα στην Κατοχή τις λογοκριτικές της αρμοδιότητες, έχοντας μάλιστα στη διάθεσή της και ένα νέο νομικό πλαίσιο άσκησης λογοκρισίας.

Η παρούσα ανακοίνωση προσπαθεί να διερευνήσει αυτή τη φαινομενικά παράδοξη συνύπαρξη των ελληνικών κρατικών μηχανισμών προπαγάνδας και λογοκρισίας με τους αντίστοιχους μηχανισμούς των Γερμανών κατακτητών. Η παράδοξη αυτή συνύπαρξη γεννάει μοιραία ερωτήματα για το τι λογόκρινε και πώς μπορούσε να ασκήσει την αρμοδιότητα της λογοκρισίας η Γενική Διεύθυνση Τύπου και Ραδιοφωνίας εν μέσω γερμανικής κατοχής, ποια ήταν η σχέση της με τις γερμανικές υπηρεσίες λογοκρισίας και προπαγάνδας και σε τι βαθμό οι ελληνικές λογοκριτικές υπηρεσίες είχαν ανεξαρτησία αποφάσεων. Η ανακοίνωση επιχειρεί να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα, έχοντας βασική πηγή το εξαιρετικά αποσπασματικό, για την περίοδο 1941 – 1944, αρχείο της Γενικής Διεύθυνσης Τύπου και Ραδιοφωνίας και δίνοντας έμφαση στην περίπτωση της λογοκρισίας των κινηματογραφικών ταινιών, όπου το σωζόμενο αρχειακό υλικό είναι περισσότερο.