Από την Αικατερίνη τη Μεγάλη στον Στάλιν (4η και τελευταία διάλεξη)

Η ευρωπαϊκή Ιστορία επιστρέφει στην Μαύρη Θάλασσα – ενώ η ανθρωπογεωγραφία αιώνων αλλάζει δραματικά χαρακτήρα

Ομιλητής ο Κώστας Καραμαλής

Τέσσερις διαλέξεις με κέντρο τη Μαύρη Θάλασσα των τριών τελευταίων αιώνων, 18ος – 20ός, που προέκυψαν ως ανάγκη μετά την εισαγωγική προσέγγιση του χώρου (με τις διαλέξεις για την Κριμαία).

Αικατερίνη Β΄. Η μικρή Γερμανίδα πριγκίπησσα που έγινε η μεγαλύτερη τσαρίνα της απέραντης Ρωσικής Αυτοκρατορίας (βασιλεύει 1762-1796). Η εκπλήρωση του οράματος του Μεγάλου Πέτρου για έξοδο στην θερμή Μαύρη Θάλασσα. Το πρωτοφανές εγχείρημα της ναυτικής εκστρατείας από την Βαλτική στο Αιγαίο (γνωστό στην ελληνική ιστορία ως «τα Ορλοφικά»). Η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) αποσπά το Χανάτο της Κριμαίας από τους Οθωμανούς, ενώ δρα και ως καταλύτης για την ναυτική εξάπλωση των Ορθοδόξων νησιωτών στους εμπορικούς δρόμους από την Αζοφική μέχρι το Γιβραλτάρ. Σε αυτή την θαλασσινή παράδοση θα στηριχθεί το ελληνικό επαναστατικό ναυτικό του 1821. 

Το «Ελληνικό Σχέδιο» της Αικατερίνης για ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με έδρα την Κωνσταντινούπολη και αυτοκράτορα τον εγγονό της Κωνσταντίνο. Ο Λάμπρος Κατσώνης από επαναστάτης στο Αιγαίο θα επιβραβευθεί από την Τσαρίνα με μιαν έκταση στην κριμαϊκή Γιάλτα, ένα κτήμα το οποίο ο ίδιος θα ονομάσει, όπως την γενέτειρά του, «Λεβάδεια». (Στον ίδιο χώρο, στο ανάκτορο «Λεβάντια» θα γίνει η Διάσκεψη της Γιάλτας το 1945).

Μεταρρυθμιστές σουλτάνοι και επεκτατικοί τσάροι. Ο Σελίμ Γ΄ και ο Μαχμούτ Β΄ επιχειρούν να εκσυγχρονίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία μέσα στην λαίλαπα που φέρνουν η Γαλλική Επανάσταση και οι Ναπολεόντιοι Πόλεμοι. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, το Ναυαρίνο και οι επεμβάσεις των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Η διεθνοποίηση του «Ανατολικού Ζητήματος».

Με τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-56) οι Δυτικές Δυνάμεις αναστέλλουν την ρωσική επέκταση προς την Κωνσταντινούπολη. Αλλά η Ρωσία επανέρχεται το 1877 με όχημα τον (βουλγαρικό-σλαβικό) εθνικισμό. Οι Δυτικοί, για άλλη μια φορά, αποτρέπουν το ρωσικό δημιούργημα της «Μεγάλης Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου» με το Συνέδριο του Βερολίνου. Η Ρωσία επεκτείνεται όμως ανεμπόδιστη στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία.

Η Μαύρη Θάλασσα, οι νέες ρωσικές κτήσεις στην Ασία, η Ανατολική Μεσόγειος, η Αίγυπτος και η Αφρική αποτελούν προνομιακά πεδία εμπορικών δραστηριοτήτων για Έλληνες ναυτικούς και επιχειρηματίες μέσα στο κλίμα της «πρώτης παγκοσμιοποίησης».

Η πτώση των Αυτοκρατοριών. Ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος θα διαλύσει την πρώτη παγκοσμιοποίηση του ευρωπαϊκού κόσμου και των αποικιών του και θα ορθώσει παντού αδιάβατα σύνορα. Οθωμανοί, Ρωμανόφ και Αψβούργοι καταρρέουν ταυτόχρονα. Η Ρωσική Επανάσταση και οι πολεμικές συγκρούσεις που την ακολουθούν θα πλήξουν όλες τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας. Ο Βενιζέλος θα στείλει και Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στην Οδησσό και την Κριμαία το 1919. Στον Καύκασο θα γίνουν δραματικές συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίων, Τατάρων-Αζέρων, Κεμαλιστών-Τούρκων, Γεωργιανών, Ασσυρίων-Χριστιανών, Κούρδων και Ελλήνων-Ποντίων. Οι τελευταίες πράξεις του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου θα εκτυλιχθούν στην Κριμαία, από όπου θα αποχωρήσουν οι δυνάμεις των Λευκών.

Η τελική επικράτηση των Μπολσεβίκων άλλαξε τον παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων για σχεδόν ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Οι λαοί της Μαύρης Θάλασσας πέρασαν άλλο ένα απίστευτο δράμα με τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, την Γερμανική Κατοχή στην Ρουμανία, Ουκρανία και Νότια Ρωσία, ενώ η απελευθέρωση από τον Ερυθρό Στρατό σήμανε την άμεση εκτόπιση στην Κεντρική Ασία για ένα πλήθος λαών (Τάταροι της Κριμαίας, Αρμένιοι, Έλληνες, Εβραίοι, Γερμανοί του Βόλγα, Καλμούχοι, Τσετσένοι, Ινγκούσιοι, Μπαλκάρ, Καραχάϊ, Μεσκέτι).