Από το ζύγισμα των συνειδήσεων στο μέτρημα των κρανίων: παραλλαγές του ελληνικού εθνικού λόγου περί Σλαβομακεδόνων στη διάρκεια του 20ού αιώνα

Δεύτερη Συνεδρία: Εθνικισμός και φυλετισμός

Η διεκδίκηση του σλαβόφωνου χριστιανικού πληθυσμού της Μακεδονίας από τον ελληνικό εθνικισμό πριν το 1912 στηρίχθηκε, ως γνωστόν, σε μια πλειάδα πολιτικών και (πολύ λιγότερο) επιστημονικών ή επιστημονικοφανών επιχειρημάτων: από την υποτιθέμενη υπερεθνική οικουμενικότητα της Μεγάλης Εκκλησίας του Φαναρίου ως την εξίσου θεωρητική «ελεύθερη επιλογή» εθνικότητας στο «καθημερινό δημοψήφισμα» που θέσπισε ως τεκμήριο κάθε εθνικής συνείδησης ο Ερνέστ Ρενάν. Με τους κατάλληλους μετασχηματισμούς, η ίδια περίπου δέσμη θεωρημάτων επιστρατεύθηκε μετά το 1913 ως ιδεολογική κάλυψη της αφομοιωτικής κρατικής πολιτικής στις σλαβόφωνες περιοχές που επιδικάστηκαν στο ελληνικό κράτος.

Ένα μέρος αυτής της επιχειρηματολογίας, πολύ μεγαλύτερης εμβέλειας απ’ ό,τι θα μπορούσε εκ πρώτης όψεως να υποτεθεί, αφορούσε την απόδειξη της υποτιθέμενης «φυλετικής καταγωγής» των σημερινών σλαβόφωνων Μακεδόνων από τους αρχαίους ομολόγους τους. Εκτοπισμένη από την πρώτη γραμμή της εθνικής επιχειρηματολογίας μετά τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, η θεωρητική αυτή κατασκευή εξακολουθεί να επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας στον τοπικό κυρίως εθνικιστικό λόγο, με τις αναγκαίες φυσικά οριοθετήσεις προς τη νέα εκδοχή του εθνικά «Άλλου».

Αντικείμενο της εισήγησης είναι η ιστορική διαδρομή αυτού του ιδεολογήματος κατά τον τελευταίο αιώνα, η σκιαγράφηση των βασικών «τεκμηρίων» που επιστρατεύθηκαν για τη στήριξή του, η διάγνωση των εσωτερικών του αντιφάσεων, η μελέτη των κατά καιρούς μετασχηματισμών του και των αλληλεπιδράσεών του με ανταγωνιστικά εθνικιστικά σχήματα, καθώς και η αναζήτηση των υποδοχών του στην τοπική κοινωνία, πριν και μετά την υπαγωγή της στο σύγχρονο ελληνικό εθνικό κράτος. Ως πηγές χρησιμοποιούνται δημοσιεύματα της εποχής και αδημοσίευτο αρχειακό υλικό.