Διαμελίζοντας τις «μαγεμένες πλαγγόνες» του Φρέντερικ Ουώτς: η οικειοποίηση της κυματικής θεωρίας ως απολογητικής βάσης για την εδραίωση του Ζωροαστρισμού

Το ΣΤ΄ Συνέδριο Ιστορίας της Τέχνης, μια διοργάνωση της Εταιρείας Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης (ΕΕΙΤ), πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη (Κτήριο οδού Πειραιώς) από την Παρασκευή 22 έως και την Κυριακή 24 Νοεμβρίου 2019.

Το φετινό συνέδριο, με θέμα Περίοδοι Κρίσης και Αλλαγές Παραδείγματος, εστίασε στην εννοιολόγηση των όρων «αλλαγή παραδείγματος» και «κρίση» και στους τρόπους με τους οποίους σχετίζονται διαφόρων ειδών κρίσεις με επιστημολογικές τομές ή γενικότερες μεταβολές στον τρόπο αντίληψης και ερμηνείας ιστορικών στιγμών, περιόδων και μοντέλων. Οι ανακοινώσεις του συνεδρίου επιχειρούν να διερευνήσουν τις σχέσεις αυτές μέσα από την εξέταση των καλλιτεχνικών πρακτικών, των θεσμών, του ιστορικού και κριτικού λόγου, όπως εκδηλώνονται σε διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της τέχνης.

Στις τριήμερες εργασίες του ΣΤ´ Συνεδρίου παρουσιάστηκαν τριάντα οχτώ ανακοινώσεις από ιστορικούς τέχνης που ζουν στην Ελλάδα ή το εξωτερικό και εργάζονται σε όλα τα επίπεδα της ακαδημαϊκής έρευνας (καθηγητές πανεπιστημίου, υποψήφιοι διδάκτορες, ανεξάρτητοι ερευνητές, επιμελητές μουσείων κ.ά.). Το συνέδριο απευθύνεται όχι μόνο σε ένα ειδικό ακροατήριο, αλλά και σε ένα ευρύτερο κοινό που τα τελευταία χρόνια δείχνει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα.

Ως κεντρική ομιλήτρια του ΣΤ΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης είχε προσκληθεί η καθηγήτρια Mechthild Fend (University College London), η οποία την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου έδωσε διάλεξη με τίτλο Sickening Sights: Pathology and the Crises of the French Revolution (Αρρωστημένες όψεις: Παθολογία και οι κρίσεις της Γαλλικής Επανάστασης).

Το BLOD βιντεοσκόπησε και δημοσιεύει 2 συνεδρίες και την κεντρική ομιλία του συνεδρίου.

Σπύρος Πετριτάκης
υποψήφιος διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Διαμελίζοντας τις «μαγεμένες πλαγγόνες» του Φρέντερικ Ουώτς: Η οικειοποίηση της κυματικής θεωρίας ως απολογητικής βάσης για την εδραίωση του ζωροαστρισμού
Από τη δεκαετία του 1970 και εξής, οι θέσεις που διατύπωσαν οι εκπρόσωποι της Σχολής της Φρανκφούρτης για τον αποκρυφισμό και τα «ανορθολογικά ρεύματα» εν γένει, ανασκευάστηκαν από πολλούς ακαδημαϊκούς, ιδιαίτερα Αμερικανούς, οι οποίοι, στον απόηχο των κοινωνικών αναταραχών που συγκλόνισαν τα αμερικανικά πανεπιστήμια την περίοδο εκείνη, αναγνώρισαν στις δράσεις των εσωτεριστικών κινημάτων και ιδιαίτερα του ανατολικού μυστικισμού τα σπέρματα μιας επικείμενης κοινωνικής αλλαγής. Χωρίς να ανατρέχουν στην κλασική ρητορική της ριζοσπαστικής μαρξιστικής παράδοσης, οι ακαδημαϊκοί αυτοί αναζήτησαν τον τρόπο με τον οποίο οι μορφές αυτές «αντικουλτούρας» απέκλιναν από τις καθιερωμένες αξίες και παραδοχές που επέβαλλε ο αποκαλούμενος «τεχνοκρατικός πολιτισμός», θέτοντας μια σειρά από αιχμηρά ερωτήματα: Μέσω ποιων πρακτικών καθίσταται δυνατή η αποσκίρτηση από την εδραιωμένη ορθολογικότητα, την κοσμική διανοητικότητα και την εργαλειακή χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων; Σε ποιο βαθμό η εσωτεριστική κουλτούρα υπήρξε ζωτικής σημασίας σε στιγμές μετατόπισης του πολιτισμικού παραδείγματος, στις ιστορικές εκείνες συνθήκες, δηλαδή, κατά τη διάρκεια των οποίων σημειωνόταν μια έλλειψη εμπιστοσύνης τόσο στα καθιερωμένα και εγκαθιδρυμένα σύμβολα όσο και στα γνωστικά μοντέλα ερμηνείας και κατανόησης της πραγματικότητας; Εν τέλει, είναι δυνατόν οι μη νοησιαρχικές δυνάμεις να συμβάλουν στην εμπειρία της εξασθένισης και κατάρρευσης των θεσμοθετημένων συλλογικών ταυτοτήτων κάθε είδους ή ακόμη να μεταμορφώσουν την ίδια την αίσθηση των ανθρώπων για την πραγματικότητα; Με αφορμή τα παραπάνω ερωτήματα, η ανακοίνωση εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους η οικειοποίηση των διαφόρων εκφάνσεων των ανατολικών θρησκειών, όπως του βουδισμού και κυρίως του ζωροαστρισμού, εισαγμένες στην Αγγλία μέσω των θεοσοφικών δικτύων στα τέλη του 19ου αιώνα, τροφοδότησε μια σειρά από μορφικές ανανεώσεις στο ύστερο ζωγραφικό έργο του Φρ. Ουώτς (1817-1904). Στους πίνακες αυτούς, η διάλυση των μορφών και η περιδίνησή τους μέσα από νεφελώδεις και ρυθμικές αύρες συνέβαλαν στον χαρακτηρισμό τους ως «υπνωτιστικές πλαγγόνες» (Arthur Symons). Συνυφαίνοντας ετερόδοξες θρησκευτικές ιδέες με τρέχουσες επιστημονικές θεωρίες για τις ηχητικές και οπτικές δονήσεις, ο Ουώτς, επαναξιολογώντας τη σχέση της μορφής με τον περιβάλλοντα χώρο, σπείρει στο θεατή ερωτήματα για τη ρευστότητα της ύλης και τη μεταμόρφωση του επιστημονικού κοσμοειδώλου, αμφισβητώντας την αποτελεσματικότητα παρωχημένων κοινωνικών πρακτικών και ασκώντας κριτική σε περιοριστικές πολιτικές αξίες.