Εξιστορώντας τη διαδρομή μιας γυναίκας του 20ού αιώνα. Μαρτυρία από την πλευρά της βιογράφου

Η ιστορική βιογραφία, ένας από τους πιο δύσκολους τρόπους για να γράψεις Ιστορία.
Jacques le Goff

Η βιογραφία και η αυτοβιογραφία, αφηγήσεις-καταγραφές της ζωής και της προσωπικότητας ενός ατόμου, ταυτίζονταν κάποτε με την εξύμνηση φωτισμένων ηγεμόνων και την τόνωση της εθνικής αίγλης.

Συχνά ήταν επιφανειακές, με χαρακτήρα ανεκδοτολογικό, επικεντρωμένες «στο γεγονός» εις βάρος κοινωνικών και οικονομικών αναλύσεων· η δε σχολή των Annales τις έθετε εκτός σοβαρής ιστοριογραφίας.

Στις μέρες μας, η βιογραφία και η αυτοβιογραφία έχουν επιστρέψει διεκδικώντας αναγνώριση και συμμετοχή στην ανανέωση της ιστοριογραφίας.

Με ποιους τρόπους και με ποιους όρους και προϋποθέσεις επανακάμπτουν στην ελληνική ιστοριογραφία και πώς την επηρεάζουν; Θα μπορούσαν, άραγε, τα είδη των προσωπικών εξιστορήσεων να συνδέσουν τον ατομικό βίο με τη συλλογική συμπεριφορά; Αν οι βιογραφίες αποτελούν ιστοριογραφικό υλικό, αν το άτομο συμμετέχει στη γέννηση της Μεγάλης Ιστορίας, αν έχουν οι μικρές προσωπικές ιστορίες να προσφέρουν στην προσέγγιση των κοινωνικών δομών και του συλλογικού, είναι μερικά από τα ερωτήματα που επιχειρεί να απαντήσει το Επιστημονικό Συμπόσιο που διοργάνωσε η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Μωραΐτη.

Και ακόμα, ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες κάθε βιογραφικού είδους, σε τι αποσκοπούν οι συγγραφείς τους και ποια η συνεισφορά των έργων τους στην ιστοριογραφία σε όλους τους τομείς – στην κοινωνική και την οικονομική ιστορία, την ιστορία της τέχνης και του πολιτισμού, στην πολιτική.

Εξιστορώντας τη διαδρομή μιας γυναίκας του 20ού αιώνα. Μαρτυρία από την πλευρά της βιογράφου

Το να οικοδομήσει κανείς τη βιογραφία μιας διανοούμενης όπως η Παπαδημητρίου σημαίνει να την τοποθετήσει μέσα στο χρόνο, «στη μεγάλη σκηνή της ιστορίας», και να αποκωδικοποιήσει τη φυσιογνωμία της μέσα από ποικίλα πραγματολογικά διαθέσιμα στοιχεία – γραπτά ή προφορικά. Ωστόσο, η συγκεκριμένη κατασκευή απαιτεί υποδόρια τη διατύπωση υποθέσεων εργασίας, αιρετικών σκέψεων και ερμηνειών, που πηγάζουν από τη συνδυαστική φαντασία, την ενσυναίσθηση, την ψυχολογική παρατήρηση και εμβάθυνση. Στόχος της συγγραφής είναι να ξεκλειδώσει, να δώσει πνοή στα πολλαπλά πρόσωπα και προσωπεία της βιογραφούμενης. Μια από τις ιδιομορφίες που παρουσιάζει ειδικά η «περίπτωση Παπαδημητρίου» συνίσταται στην πάγια στάση της για απόκρυψη πλήθους ενεργειών της αλλά και αποσιώπησης ολόκληρων περιόδων του βίου της –κυρίως λόγω της πολιτικής της ένταξης στην Αριστερά. Η αμυντική αυτή στάση, ως οιονεί οχυρωματική τάφρος, δυσκολεύει το έργο της βιογράφησης αλλά και καθιστά τη γραφή μια ακόμα πιο συναρπαστική διαδικασία, μια λειτουργία η οποία, εν είδει αρχαιολογικής σκαπάνης, καλείται και προκαλείται να φέρει στο φως τη «σκοτεινή πλευρά», αποκαθιστώντας την polyphonie (S. Loriga), δηλαδή αποκαλύπτοντας το άτομο στην πολυφωνική διάστασή του.