Εκσυγχρονισμός και τάξη στο παράδειγμα της πρόσληψης του Κυβισμού στη Μεταπολεμική Ελλάδα

H ανακοίνωση αυτή έγινε στο πλαίσιο του Ε΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης με γενικό τίτλο «Ζητήματα ιστορίας, μεθοδολογίας, ιστοριογραφίας», που διοργάνωσαν η Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης (Ε.Ε.Ι.Τ.) σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη από τις 15 έως τις 17 Ιανουαρίου 2016.

Εκσυγχρονισμός και τάξη στο παράδειγμα της πρόσληψης του Κυβισμού στη Μεταπολεμική Ελλάδα

Σημείωμα της ομιλήτριας

Η παρούσα ανακοίνωση προτίθεται να διερευνήσει τα ιδεολογικά φορτία και τις πολιτικές συσχετίσεις του θεσμικού και ιστοριογραφικού λόγου γύρω από το μοντέρνο κατά τη Μεταπολεμική περίοδο στη χώρα μας, στο παράδειγμα του Κυβισμού.

Βασισμένη σε πρόσφατη δημοσίευσή μου, στηρίζεται στην υπόθεση εργασίας, ότι ήδη στο Μεσοπόλεμο, η υποδοχή του Κυβισμού στην Ελλάδα και η οικειοποίηση Κυβιστικών ιδιωμάτων συνδέθηκε με το αίτημα της «επιστροφής στην τάξη», που εκδηλώθηκε την ίδια εποχή στη Γαλλία. Η σύνδεση αυτή επέτρεψε τη «μετάφραση» του Κυβισμού σε ελληνικές διαχρονικές αισθητικές και ηθικές αξίες από ένα «δίκτυο» καλλιτεχνών, διανοουμένων και κριτικών της «Γενιάς του Τριάντα», που συντονίστηκαν με τις κυρίαρχες εκδοχές των εκσυγχρονιστικών προγραμμάτων του Μεσοπολέμου. Στο ίδιο πλαίσιο, ο Κυβισμός έγινε αποδεκτός ως το θεμιτό όριο μεταξύ αναπαράστασης και παραμόρφωσης/ αφαίρεσης από την κριτική και τους διανοούμενους της Γενιάς του Τριάντα.

Η  παραπάνω εκδοχή του Κυβισμού που υποστηρίχθηκε θεωρητικά κυρίως από το Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, και «νομιμοποιήθηκε» από τη «Γενιά του Τριάντα», παρότι δεν υπήρξε ούτε η μόνη ούτε η πρώτη, εν τούτοις προβλήθηκε προνομιακά από τις επίσημες ιστοριογραφικές και θεσμικές αφηγήσεις. Σύμφωνα με την προσέγγισή μου, τα παραπάνω καθιστούν τον Κυβισμό το κατ’ εξοχήν παράδειγμα της πρόσληψης και της «μετάφρασης» του μοντερνισμού στην Ελλάδα από τις ηγεμονικές πνευματικές ελίτ και τους δημόσιους θεσμούς.

Ξεκινώντας από αυτή την αφετηρία, η παρούσα εισήγηση θα διερευνήσει τη Μεταπολεμική υποδοχή του Κυβισμού στην Ελλάδα, με κύριους σταθμούς, έργα αναφοράς από τη δεκαετία του 1970 και μετά, τις εκθέσεις εκπροσώπων της «Γενιάς του Τριάντα» που εγκαινίασε στην Εθνική Πινακοθήκη ο Δημήτρης Παπαστάμος τη δεκαετία του1970, την έκθεση Παρίσι-Αθήνα, και τη μεγάλη έκδοση και έκθεση των Μεσοπολεμικών έργων του Γκίκα από το Μουσείο Μπενάκη. Παράλληλα, θα επισημάνει την ανάδειξη, από την έκθεση Μεταμορφώσεις του Μοντέρνου της Άννας Καφέτση, αποσιωπημένων και, ενίοτε, προγενέστερων εκδοχών του Κυβισμού στην Ελλάδα. Τέλος, θα εστιάσει στη διαμάχη μεταξύ του Νίκου Χατζηνικολάου και του Άγγελου Δεληβορριά γύρω από την περίπτωση του Γκίκα, η οποία συνιστά την πρώτη, ουσιαστικά, δημόσια σύγκρουση στην Ελλάδα, μεταξύ της κυρίαρχης ιδεαλιστικής και εθνοκεντρικής προσέγγισης του Κυβισμού και μιας ιστορικής και ματεριαλιστικής, και εν τέλει απομυθοποιητικής, κριτικής των ιδεολογικών και κοινωνικών παραμέτρων της. Ο χρόνος (μέσα του 2000) και η ένταση της σύγκρουσης επιβεβαιώνουν την ισχύ και την αντοχή της κυρίαρχης αφήγησης.

Εκσυγχρονισμός και «τάξη»: εν τέλει, το ερώτημα και για τη Μεταπολίτευση είναι, πόσο μακριά βρίσκονταν θεσμοί που εγκολπώθηκε και ο καθ’ ημάς εκσυγχρονισμός, από την περιφρούρηση της «αστικής αλήθειας», που επικαλούνταν ο Διονύσιος Κόκκινος το 1930, όταν κατακεραύνωνε εξίσου τον Πικάσσο και τους Έλληνες καλλιτέχνες που έπεσαν «θύματά» του;