Ελληνικός τουρισμός και κλιματική αλλαγή: πολιτικές προσαρμογής και νέα στρατηγική ανάπτυξης - Συμπεράσματα και κλείσιμο εργασιών

Όπως αναφέρθηκε και στην Έκθεση της ΕΜΕΚΑ «Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα», ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνική; οικονομίας, λόγω της υψηλής συμμετοχής του στο ΑΕΠ της χώρας και της ακόμα υψηλότερη; στην απασχόληση (16% και 19% αντίστοιχα για το 2010, συμπεριλαμβανομένων και των έμμεσων επιδράσεων). Ο ρόλος του τουρισμού στην αντιστάθμιση μεγάλου μέρους του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας είναι σημαντικός. Αυτό ισχύει ιδίως για την περίοδο έως το 2008, καθώς τα τελευταία χρόνια το εμπορικό έλλειμμα μειώνεται συνεχώς αφενός λόγω της ύφεσης (μείωση εισαγωγών) και αφετέρου λόγω της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας (αύξηση εξαγωγών). Από την άλλη μεριά, όμως, ο ελληνικός τουρισμός παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα, με κυριότερα τον εποχικό και γεωγραφικό συγκεντρωτισμό του προσφερόμενου προϊόντος και την πολύ αργή προσαρμογή στις νέες συνθήκες, τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και του περιφερειακού ανταγωνισμού.

Δυο πρόσφατες μελέτες («Ελληνικός Τουρισμός 2020», ΣΕΤΕ και «Greece 10 Years Ahead», McΚinsey&Company) αναδεικνύουν επίσης τη σημασία του τουρισμού για την ελληνική οικονομία, τη φθίνουσα ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουριστικού προϊόντος καθώς και τη γεωγραφική και εποχική συγκέντρωση της ζήτησης. Και οι δυο μελέτες διατυπώνουν προτάσεις για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουρισμού, μεταξύ των οποίων και συγκεκριμένες θεσμικές παρεμβάσεις (βελτίωση υποδομών, αναβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών, ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού, σύνδεση με άλλους κλάδους όπως η υγεία, η εκπαίδευση και ο πολιτισμός).

Με την Έκθεση της ΕΜΕΚΑ ενισχύεται το κύριο συμπέρασμα των δυο άλλων μελετών, ότι δηλαδή απαιτείται άμεσα η ανάληψη σημαντικών δράσεων για τον επαναπροσδιορισμό του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι παρότι η κλιματική αλλαγή δεν θα έχει σημαντική αρνητική επίπτωση κατά μέσο όρο, γεωγραφικά και εποχικά στον Ελληνικό χώρο, θα έχει σημαντικά αρνητικές επιπτώσεις κατά τη διάρκεια της μικρή; τουριστικής περιόδου και ιδιαίτερα στις περιοχές της Ελλάδος που συγκεντρώνουν το μεγάλο μέρος της τουριστικής ζήτησης. Επομένως, η κλιματική αλλαγή θα έχει αρνητικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα προς το τέλος του αιώνα, εάν δεν αντιμετωπιστούν τα διαχρονικά προβλήματα του ελληνικού τουρισμού, δηλαδή η γεωγραφική και η εποχική συγκέντρωση του τουριστικού προϊόντος.

Στην Έκθεση της ΕΜΕΚΑ εξετάστηκαν οι επιπτώσεις της κλιματική; αλλαγής στη ζήτηση και στο κόστος λειτουργίας των τουριστικών μονάδων, χρησιμοποιώντας τον δείκτη τουριστικής ευφορίας (Τourism Climate Index - TCI). Ο TCI συνδυάζει κλιματικές μεταβλητές, όπως η θερμοκρασία, η υγρασία κ.λπ., σε έναν ενιαίο δείκτη, σχεδιασμένο να αποτιμά την καταλληλότητα των κλιματικών συνθηκών κάποιας περιοχής, ώστε να υποστηρίζονται υπαίθριες τουριστικές δραστηριότητες. Χρησιμοποιώντας; τις εκτιμήσεις των κλιματικών δεδομένων της ερευνητικής ομάδας του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών (ΚΕΦΑΚ), υπολογίστηκε ο TCI ανά δεκαετία, για το χρονικό διάστημα 2010-2100, ανά εποχή, για όλη την επικράτεια και κατά γεωγραφική περιφέρεια. Νέοι δείκτες μελετώνται από το ΚΕΦΑΚ οι οποίοι θα φανούν εξαιρετικά χρήσιμοι για το ζήτημα της προσαρμογής.

Από την ανάλυση των δεδομένων σε ετήσια βάση και σε επίπεδο επικράτειας προκύπτει ότι μετά από μια μικρή κάμψη κατά τις πρώτες τρεις δεκαετίες οι αφίξεις αυξάνονται σημαντικά. Δυστυχώς, η ανάλυση των δεδομένων σε εποχικό και περιφερειακό επίπεδο αποδεικνύει ότι τα παραπάνω αποτελέσματα είναι παραπλανητικά, καθώς; οι κύριοι τουριστικοί προορισμοί της χώρας θα υποστούν σημαντικές μείωσεις στις αφίξεις κατά τους καλοκαιρινού; μήνες, περίοδο κορύφωσης της ζήτησης του τουριστικού προϊόντος.

Οι αρνητικές επιπτώσεις που αναφέρονται στην Έκθεση της ΕΜΕΚΑ μπορεί να μετριαστούν ή ακόμη και να ανατραπούν, καθώς οι δείκτες τουριστικής ευφορίας βελτιώνονται σημαντικά την άνοιξη και το φθινόπωρο. Στην περίπτωση της Κρήτης, η βελτίωση του δείκτη, κατά τις δυο αυτές εποχές, είναι ικανή να ανατρέψει τις ζημίες του καλοκαιριού της δεκαετίας 2091-2100, οδηγώντας σε αύξηση των εσόδων κατά €200 εκατ. σε ετήσια βάση. Αντίστοιχα στην περίπτωση των Δωδεκανήσων η μείωση των εσόδων περιορίζεται στα €150 εκατ. σε ετήσια βάση.

Τα θετικά αυτά-αποτελέσματα βασίζονται στην-υπόθεση-ότι θα-πραγματοποοιθούν οι αναμενόμενες αφίξεις τουριστών κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο. Κάτι τέτοιο όμως απαιτεί τη συμβολή θεσμικών παραγόντων οι οποίοι περιορίζουν το χρόνο άφιξης των τουριστών κατά κύριο λόγο στους καλοκαιρινούς μήνες (σχολικές διακοπές, άδειες εργαζομένων) και οι οποίοι συνδιαμορφώνουν, από κοινού με το κατάλληλο κλίμα, τα μεγέθη και την εποχικότητα των αφίξεων. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται αφενός ο εντοπισμός νέων στοχευμένων τουριστικών αγορών (συνταξιούχοι, αποδράσεις του Σαββατοκύριακου, ιατρικός τουρισμός, επαγγελματικός και συνεδριακός τουρισμός) οι οποίες δεν υπόκεινται στους ανωτέρω περιορισμούς και, αφετέρου η επανατοποθέτηση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος; στην αντίληψη των καταναλωτών-τουριστών καθώς και, το κυριότερο, των διεθνών τουριστικών πρακτόρων.

Παρότι η πολυπλοκότητα του εγχειρήματος δεν επέτρεψε, στην Έκθεση της ΕΜΕΚΑ, την εκτίμηση των συνολικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον ελληνικό τουρισμό, τα αποτελέσματα καταδεικνύουν την αναγκαιότητα ανάληψης πρωτοβουλιών με σκοπό τη μείωση της εποχικότητας και τη διασπορά του τουριστικού προϊόντος σε μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας. Οι στόχοι αυτοί μπορεί να επιτευχθούν με τη συνεργασία της πολιτείας και των εκπροσώπων του κλάδου μέσα από το μακροχρόνιο στρατηγικό σχεδιασμό του ελληνικού τουρισμού. Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να αναδειχθούν τα πλούσια φυσικά χαρακτηριστικά των περιοχών της χώρας που παραμένουν ανεκμετάλλευτες, να προωθηθούν ήπιες και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, να δοθεί έμφαση στην προσέλκυση νέων στοχευμένων ομάδων τουριστών και να ληφθούν μέτρα προσαρμογής και μετριασμού του περιβαλλοντικού αποτυπώματος λειτουργίας των τουριστικών μονάδων.