Επιστήμη, κλινικές μελέτες- βιβλιογραφική εγκυρότητα αποτελεσμάτων και ανθρωπισμός

Κορυφαίοι Έλληνες ερευνητές ιχνηλάτησαν την επιστημονική πληροφορία στη διημερίδα της ΕΦΕ με τίτλο: «Η βιβλιογραφία ως “πολυδύναμο εργαλείο” για την επιστήμη».

Ο διακεκριμένος ερευνητής Γιάννης Ιωαννίδης, που είναι ένας από τους  πιο υψηλά αναφερόμενους επιστήμονες στον κόσμο, ο καθηγητής Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Γεώργιος Χρούσος, ο πρόεδρος του τμήματος Πληροφορικής του Ιονίου Πανεπιστημίου καθηγητής Παναγιώτης Βλάμος, ο αναπληρωτής καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, Παναγιώτης Μπαμίδης και αρκετοί άλλοι κορυφαίοι Έλληνες ερευνητές έδωσαν ραντεβού στις 24 και 25 Νοεμβρίου στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) στην Αθήνα με αφορμή διημερίδα που διοργάνωσε η Ελληνική Φαρμακευτική Εταιρεία (ΕΦΕ) με θέμα την πρόσβαση στην επιστημονική πληροφορία.

Πώς επιτυγχάνεται η αναζήτηση και η αξιολόγηση της επιστημονικής πληροφορίας; Ποια είναι τα «εργαλεία» που τη συνθέτουν σε μία νέα ολοκληρωμένη μελέτη; Πώς επηρεάζουν τα νέα σχήματα αδειών χρήσης πνευματικών δικαιωμάτων και η πολιτική "ανοικτής πρόσβασης" στην επιστημονική πληροφορία την έρευνα; Ποιες αλλαγές έχουν επιφέρει οι ψηφιακές τεχνολογίες στον τρόπο διεξαγωγής μιας ερευνητικής εργασίας; Σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα επιχειρούν να απαντήσουν  οι διακεκριμένοι  επιστήμονες.

Η διημερίδα πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), καθώς και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ).

Το blod βιντεοσκόπησε και δημοσιεύει την 1η συνεδρία της διημερίδας.

Περίληψη της ομιλίας:

Ασχέτως αν ο ανθρωπισμός μας είναι φιλελεύθερου, σοσιαλιστικού ή εξελικτικού τύπου, λαμβάνουμε ως αξίωμα ότι ο άνθρωπος Homo sapiens sapiens έχει μοναδική και ιερή φύση, η οποία είναι θεμελιακά διαφορετική από όλα τα άλλα όντα και φαινόμενα, και ότι το υπέρτατο αγαθό είναι το καλό της ανθρωπότητας. Το Ιπποκρατικό παράγγελμα στους νέους ιατρούς “δώστε τη βοήθειά σας σε όλους, για την αγάπη του ανθρώπου και για την αγάπη της τέχνης, μαζί με το Πλατωνικό «..επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία ού σοφία φαίνεται ..» (Μενέξενος 247α) συμφωνούν απόλυτα με την ανθρωπιστική άποψη της ζωής, αλλά και με τις θεμελιώδεις αρχαίες αρετές της φρόνησης, του θάρρους, της δικαιοσύνης και της σοφίας (Πλούταρχος, Ηθικά). Επιπλέον, δείχνουν ότι η συμπλήρωση της λίστας των αρχαίων αρετών με τις “νέες” αρετές του ανθρωπισμού και της αυτο-υπέρβασης είναι απλώς διευκρινιστική, και όχι πραγματικά καινοτομική. Η Κλινική Έρευνα είναι μια δυναμική διαδικασία με επίκεντρο και συμμέτοχο τον ασθενή, που αποβλέπει στη βελτίωση της ζωής του ανθρωπίνου είδους, και ως εκ τούτου, βαθύτατα ανθρωπιστική. Ως επιστήμη, εξ ορισμού αναζητάει την αλήθεια, και ως ιατρική τέχνη υπηρετεί τον άνθρωπο. Συνήθως, η κλινική έρευνα αποτελείται από το τρίπτυχο Ασθενής,  Ερευνητής και, ειδικά τα τελευταία χρόνια, Χορηγός. Η κλινική έρευνα δανείζεται γνώσεις και υποθέσεις από τη βασική έρευνα, βελτιώνει τη δημόσια υγεία και εμπεριέχει την εκπαίδευση του Ερευνητού, του Φροντιστού, του Ασθενούς και του Κοινού. Δεδομένου ότι η άσκηση των ανθρώπινων αρετών μπορεί ενίοτε να επηρεάζεται από προσωπικά, οικονομικά και άλλα συμφέροντα, κανόνες έχουν οριστεί και για την κλινική έρευνα, οι οποίοι  διασφαλίζουν την προστασία της υγείας και της αξιοπρέπειας του υποκειμένου της έρευνας που μπορεί να είναι ασθενής ή φυσιολογικός μάρτυρας. Ιδιαίτερη προσοχή έχει δοθεί στα παιδιά και τους εφήβους, καθώς και στα άτομα με  μειωμένη ικανότητα να αντιληφθούν και να παράσχουν πληροφορημένη συναίνεση. Ο κώδικας της Νυρεμβέργης αποτέλεσε την απαρχή της εφαρμογής κανόνων προστασίας των ατόμων στα οποία επιτελείται η έρευνα με την επιβολή  επιτροπών βιοηθικής, και επί τη βάσει του ότι οι ασθενείς πρέπει να έχουν λόγο σε ο,τιδήποτε τους αφορά. Σήμερα υπάρχει διαρκής έλεγχος με τη συμμετοχή ανεξάρτητων  επιτροπών Ηθικής, Επιστημονικών Συμβουλίων και Αξιολόγησης Δεδομένων που αξιολογούν, ελέγχουν, γνωμοδοτούν επί του σχεδιασμού και κυρίως επί ζητημάτων ασφαλείας από την αρχή και καθ’ όλη τη διάρκεια των μελετών.  Οφέλη των ασθενών από τη συμμετοχή τους στις κλινικές μελέτες μπορεί να προκύπτουν ως εξής:  1. Η συμμετοχή ενός ασθενούς μπορεί να βοηθά τον ίδιο, αλλά και πολλούς ακόμη με την ίδια πάθηση ή μελλοντικούς ασθενείς. 2. Ο ασθενής καλείται να έχει - και έχει - έναν πιο ενεργό/κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση της πάθησής του. 3. Ο ασθενής έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε νέες/υποσχόμενες θεραπείες, πριν αυτές καταστούν διαθέσιμες, και,  4. Ο ασθενής συμμετέχει σε διαδικασίες/εξετάσεις/διαγνωστικές μεθόδους υψηλής ποιότητας, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση για τον ίδιο. Υπάρχουν  όμως και οι παρακάτω προβληματισμοί σχετικά με τη συμμετοχή των ασθενών σε κλινικές Μελέτες: 1. Ο υπό διερεύνηση παράγοντας μπορεί να μην είναι αποτελεσματικός ή η αποτελεσματικότητά του να ποικίλλει από ασθενή σε ασθενή. 2. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες ενός υποψήφιου θεραπευτικού παράγοντα μπορεί να είναι περισσότερες ή μη αναμενόμενες (ειδικά στις κλινικές μελέτες φάσεων 1 και 2). 3. Πιθανώς να υπάρξουν δυσάρεστα/σοβαρά συμβάματα, σχετιζόμενα με τον υπό διερεύνηση παράγοντα. 4. Ο σχεδιασμός της μελέτης συνήθως απαιτεί χρόνο, δέσμευση και προσοχή από τον ασθενή. 5. Ο σχεδιασμός της μελέτης συνήθως απαιτεί λιγότερο ευέλικτα δοσολογικά σχήματα, και 6. Υπάρχουν ηθικά διλήμματα/ηθικές ενστάσεις αν είναι απαραίτητη η χρήση Εικονικού Φαρμάκου. Σημειωτέον ότι η χρήση εικονικού φαρμάκου εκπορεύεται από το ερευνητικό ερώτημα που έχει τεθεί και από το  ότι η σχέση Ιατρού-Ασθενούς, όπως και το εικονικό φάρμακο, μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη φυσική ιστορία και την έκβαση μιας ασθένειας μέσω των δικτύων Ενσυναίσθησης, Placebo/Nocebo, Στρες, και Αμοιβής/Τιμωρίας στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Ο ασθενής πάντα ενημερώνεται πριν από τη συμμετοχή του στην κλινική μελέτη. Κανένας υποψήφιος θεραπευτικός παράγοντας δε χορηγείται στον ασθενή αν δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις αποτελεσματικότητας/ασφάλειας. Στον ασθενή μεταφέρεται πάντα η αλήθεια. Χρειάζεται ακριβής και ισορροπημένη ενημέρωση ως προς το τι είναι η κλινική μελέτη, ποιοι είναι οι στόχοι της, ποια είναι τα πιθανά οφέλη, και ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι. Γενικά όμως, κάθε σωστή κλινική μελέτη, ασχέτως αποτελέσματος, διευρύνει τη γνώση, οι συμμετέχοντες συνήθως παρουσιάζουν καλύτερη πορεία στην αντιμετώπιση της πάθησής τους, και η ανθρωπότητα συνολικά ωφελείται. Συμπερασματικά, η κλινική έρευνα πρέπει να γίνεται με βάση τις ανθρώπινες αρετές, η γνώση που παράγει να είναι σφριγηλή, και η αξιολόγησή της, άμεση και έμμεση, μέσω βιβλιογραφικών δεδομένων, να είναι εξαιρετικά διαφανής και αυστηρή, όπως αρμόζει σε όλες τις επιστήμες του ανθρώπου που εξ’ ορισμού αναζητούν την αλήθεια.