Freedom and Slavery as political metaphors in Ancient Greece

Το 1985 ο K. Raaflaub δημοσίευσε την επ’ υφηγεσία διατριβή του με τον τίτλο Die Entdeckung der Freiheit, το οποίο μεταφράστηκε αργότερα στα αγγλικά ως The Discovery of Freedom in Ancient Greece (2004). Ο Raaflaub υιοθέτησε την άποψη του Finley ότι η δουλεία δεν ήταν σημαντική στην κοινωνία των ομηρικών επών και ούτε συνιστούσε μια κατάσταση καταπιεστική. Ήταν απλώς μία από τις διάφορες κοινωνικές θέσεις που το εκάστοτε άτομο θα μπορούσε να έχει. Με την ίδια λογική, η ελευθερία δεν αποτελούσε σημαντική ιδέα, καθώς το επίθετο ελεύθερος εμφανίζεται μόνο τέσσερις φορές στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Σύμφωνα με τον Raaflaub, ο οποίος ακολουθεί και πάλι τον Finley, ο Σόλων κατήργησε απλώς τη δουλεία ως αποπληρωμή χρέους για τους πολίτες και δεν συνέβαλε στη διαμόρφωση της πολιτικής ελευθερίας, καθώς ο λαός της Αθήνας δεν είχε παρά ελάχιστο ρόλο στον πολιτικό βίο μέχρι τις λεγόμενες μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη. Κατά τον Raaflaub, οι απαρχές της πολιτικής ελευθερίας ανιχνεύονται τον καιρό των Περσικών Πολέμων, όταν οι Έλληνες πολέμησαν εναντίον του Πέρση Βασιλιά, ο οποίος προσπαθούσε να τους υποδουλώσει. Η ελευθερία του πολίτη αναπτύχθηκε μόνο μετά από τις υποτιθέμενες μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη, όταν οι Αθηναίοι πίστευαν ότι ελευθερία σημαίνει να κάνει κανείς οτιδήποτε επιθυμεί χωρίς περιορισμούς.

Μολονότι διαφορετικό σε επιμέρους λεπτομέρειες, το βιβλίο του Orlando Patterson, Freedom in the Making of Western Culture, που δημοσιεύτηκε το 1991, ακολουθεί τις κύριες γραμμές της ανάλυσης του Raaflaub αλλά προχωρεί παραπέρα, καθώς υποστηρίζει ότι οι γυναίκες στην Ελλάδα ήταν οι πρώτες που εξέφρασαν την επιθυμία για ελευθερία. Σημαντικά βήματα στην κατανόηση της Ελληνικής Ιστορίας τα τελευταία είκοσι χρόνια καθιστούν απαραίτητο να ρίξουμε μια νέα ματιά στην προέλευση των ελληνικών απόψεων για την πολιτική ελευθερία. Πρώτον, έχει πλέον καταδειχθεί (Harris 2012• Lewis 2018) ότι η δουλεία στα ομηρικά έπη ήταν πολύ πιο εκτεταμένη από όσο πίστευαν οι Finley και Raaflaub και ότι οι δούλοι εκείνης της περιόδου αποτελούσαν ατομική ιδιοκτησία όπως και αργότερα κατά τους ιστορικούς χρόνους. Η ομιλία θα καταδείξει ότι υπάρχει τεράστιο χάσμα μεταξύ ελευθερίας και δουλείας ήδη στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Οι ελεύθεροι άνθρωποι εκείνης της περιόδου είχαν μια έννοια δικαιωμάτων του υποκειμένου, τα οποία οι ηγέτες όφειλαν να σέβονται και να προστατεύουν (Pelloso 2013). Δεύτερον, έχει πλέον αποδειχθεί ότι ο Σόλων δεν κατήργησε τη δουλεία ως αποπληρωμή χρέους αλλά τη δουλεία λόγω χρέους, καθώς επίσης και ότι ο νομοθέτης καθιέρωσε τα θεμέλια του κράτους δικαίου, το οποίο αντιπαρέβαλλε με τη δουλεία της τυραννίας (Harris 2006: 3-28, 249 -70). Τρίτον, ο Σόλων και άλλοι νομοθέτες της περιόδου θέσπισαν νομοθετήματα όχι μόνο για την ελίτ, αλλά με σκοπό να προστατεύσουν τα δικαιώματα όλων των μελών της κοινότητας, που συμμετείχαν στην έγκριση αυτών των κανόνων (Harris and Lewis 2022). Τέταρτον, έχει αποδειχθεί ότι οι λεγόμενες μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη είναι μύθος και ότι ο λαός κατείχε την κύρια εξουσία στην αθηναϊκή πολιτική πολύ πριν από το 462 π.Χ. (Harris 2019, Zaccarini 2018). Πέμπτον, η αθηναϊκή άποψη για την ελευθερία δεν ισοδυναμούσε με το «να κάνει κανείς οτιδήποτε επιθυμεί», αλλά σχετιζόταν στενά με το κράτος δικαίου (Filonik 2019). Η ελευθερία υπό το κράτος δικαίου προηγήθηκε της έννοιας της ελευθερίας της κοινότητας από ξένη κυριαρχία και στόχευε στην προστασία των δικαιωμάτων του κάθε πολίτη, όχι απλώς στη συλλογική λήψη αποφάσεων. Η ομιλία θα σκιαγραφήσει μια νέα προσέγγιση της ανάπτυξης της πολιτικής ελευθερίας στην αρχαία Ελλάδα.

To BLOD ευχαριστεί τους διοργανωτές για την παραχώρηση του βίντεο της εκδήλωσης.