Για ένα οικονομικά βιώσιμο και κοινωνικά δίκαιο ασφαλιστικό σύστημα

Την Πέμπτη, 4 Οκτωβρίου 2012, πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, η πρώτη από τις οκτώ ομιλίες του κύκλου «Ελλάδα: Μεταρρυθμίσεις-Ρήξεις-Τομές», με θέμα συζήτησης «Για ένα βιώσιμο και δίκαιο ασφαλιστικό σύστημα». Την ομιλία οργάνωσαν οι ΕΛΙΑΜΕΠ, ΙΟΒΕ, Kantor Σύμβουλοι Επιχειρήσεων, Κίνηση Πολιτών και Διεθνής Διαφάνεια, υπό την αιγίδα και συνδιοργάνωση του Megaron Plus.

Ομιλητές στην συνάντηση ήταν οι κ.κ.: Ροβέρτος Σπυρόπουλος, Παναγής Βουρλούμης, Πλάτων Τήνιος και Μιλτιάδης Νεκτάριος.

Οι ομιλητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε τέσσερα κύρια ερωτήματα:

α.      ποια είναι η κατάσταση του ελληνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, σήμερα;

β.      είναι το ελληνικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης βιώσιμο;

γ.       υπάρχει  μέλλον; προς ποια κατεύθυνση; πως θα γίνει η μετάβαση;

δ.       ποια η σχέση του ασφαλιστικού συστήματος και της ανάπτυξης;

Οι θέσεις των ομιλητών παρουσιάζονται συνοπτικά στη συνέχεια.

Ως  προς την υπάρχουσα κατάσταση, διατυπώθηκε με έμφαση η θέση ότι δεν υπάρχει, εδώ και μερικά χρόνια, πρόσβαση στα στοιχεία που θα μπορούσαν να τεκμηριώσουν την ευρωστία και τις προοπτικές του συστήματος. Θεωρήθηκε ότι οι πλέον ριζοσπαστικές ενέργειες προς την αντιμετώπιση ενός πρακτικώς καταρρέοντος συστήματος ήταν η ασφαλιστική μεταρρύθμιση του 1992 και η συγχώνευση των φορέων του.

Εντούτοις, το πρόβλημα του ασφαλιστικού στην Ελλάδα ξεκινά από τα μεγέθη: το 2010, το ελληνικό κράτος δαπάνησε περίπου €5 δισ. για την άμυνα, €8,5 δισ. για την εκπαίδευση και €8,5 δισ. για δημόσιες επενδύσεις, δηλαδή συνολικά €22 δισ. στους παραπάνω τομείς. Τα ποσά που δαπανήθηκαν από τον κρατικό προϋπολογισμό για να καλυφθούν τα ελλείμματα του ασφαλιστικού συστήματος ανήλθαν σε €20,3 δισ. δηλαδή σχεδόν όσα κατευθύνθηκαν στους άλλους τρεις, εξαιρετικά ζωτικούς τομείς. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ποσά που μεταφέρθηκαν το έτος 2000 από τον προϋπολογισμό στο ασφαλιστικό σύστημα ανήρχοντο σε €5 δισ., δηλαδή μόλις το ένα τέταρτο αυτών που αναγκαστήκαμε να καταβάλουμε δέκα χρόνια αργότερα.

Οι ομιλητές συμφώνησαν ότι η παθογένεια του ελληνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης συντίθεται από τρεις καίριες αδυναμίες: τον κατακερματισμό των φορέων, την κλαδική συγκρότηση των Ταμείων και την μη καθολικότητα. Στην περίοδο 2007 έως σήμερα ξεκίνησε η προσπάθεια συνένωσης, κάτι που θεωρείται ενέργεια κεφαλαιώδους σημασίας για την βιωσιμότητα του συστήματος.

Το ασφαλιστικό σύστημα έχει σοβαρότατα προβλήματα μακροχρόνιας επιβίωσης. Μπορεί να καταστεί βιώσιμο, μόνον εφόσον ληφθούν ριζικές αποφάσεις και πραγματοποιηθούν τομές. Η βιωσιμότητά του μπορεί να στηριχθεί στην ενοποίηση και στην αναγνώριση ύπαρξης τριών διακριτών και ισχυρών πυλώνων: από την μία πλευρά του δημόσιου πυλώνα που θα καλύπτει την υποχρεωτική δημόσια ασφάλιση και από την άλλη πλευρά ενός επαγγελματικού/συλλογικού πυλώνα και ενός ιδιωτικού πυλώνα/ιδιωτικής πρόνοιας. Οι πυλώνες αυτοί πρέπει να βρίσκονται σε απόλυτη συνεννόηση και συνεργασία. Εντούτοις, επισημάνθηκε ότι ο νόμος 3863/2010 διατηρεί την μονολιθικότητα του συστήματος και δεν προωθεί την παραπάνω αντίληψη.

Διατυπώθηκε η πρόταση δημιουργίας μιας, ενιαίας καθολικής σύνταξης που θα παρέχεται από το Δημόσιο, ύψους π.χ. €700 ανά μήνα, η οποία θα είναι η σύνταξη βάσης ή, ισοδυνάμως, να τεθεί ένα ποσοστό επί του προϋπολογισμού και το ύψος της μηνιαίας σύνταξης βάσης να προκύπτει από την κατανομή αυτού του ποσοστού σε όλους τους συνταξιούχους πολίτες. Η πρόταση αυτή (που αποτελεί παλαιότερη πρόταση του Στ. Μάνου) απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό των βημάτων μετάβασης, ιδιαίτερα για τις ενδιάμεσες ηλικίες. Επιπρόσθετα, η πρόταση αυτή συνοδεύεται από την κατάργηση εργοδοτικών και ατομικών εισφορών στο δημόσιο και τους φορείς του, με άμεση επίπτωση στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας.

Το σουηδικό σύστημα ασφάλισης, υιοθετεί την λογική των τριών συνεργαζόμενων πυλώνων, εφαρμόζεται στην Σουηδία και την Ιταλία από το 1990 και εξαπλούται ήδη σε άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων η Κίνα και η Ρωσία, καθώς και χώρες της ΕΕ.

Διατυπώθηκε η πρόταση μετασχηματισμού του ΙΚΑ σε μοναδικό εθνικό οργανισμό συντάξεων με τρεις κλάδους: μισθωτών, αυτοαπασχολούμενων και αγροτών.

Η ορθή διαχείριση του ασφαλιστικού προβλήματος είναι άμεσα συναρτημένη  με την αναπτυξιακή δυναμική που μπορεί να προσδώσει στην οικονομία. Αφενός η μείωση του μη-άμεσου εργατικού κόστους θα βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα. Αφετέρου η σημαντική σταδιακή συσσώρευση κεφαλαίων στην οικονομία με κεφαλαιοποίηση των επικουρικών συντάξεων και των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης θα παράσχει σημαντικά κεφάλαια. Τονίστηκε ότι ενώ η μέση συσσώρευση κεφαλαίων στα αποθεματικά των ταμείων Συνταξιοδότησης στις χώρες του ΟΟΣΑ ανέρχεται στο 67% του ΑΕΠ, με την Ολλανδία να βρίσκεται στο 130% και την Σουηδία στο 55%, το αντίστοιχο μέγεθος για την Ελλάδα κυμαίνεται περί το 3% του ΑΕΠ!