H Ψυχή και η βία του ιδείν

Η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη) και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος διοργάνωσαν επιστημονικό συμπόσιο με τίτλο: Το θήλυ και οι ανατρεπτικές όψεις του στην ελληνική αρχαιότητα.

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ: Éliane Allouch (ψυχαναλύτρια, SPF), Marie de Gandt (ελληνίστρια), Γιώργης Γιατρομανωλάκης (συγγραφέας, ελληνιστής), Σωτήρης Μανωλόπουλος (ψυχαναλυτής, ΕΨΕ), Claire Nancy (ελληνίστρια), Patricia Rossi (ψυχαναλύτρια, SPF), Sylvie Sesé-Léger (ψυχαναλύτρια, SPF), Agnès Verlet (ψυχαναλύτρια, SPF), Θανάσης Χατζόπουλος (ποιητής, ψυχαναλυτής, SPF).
 

Το δημοκρατικό πολίτευμα στην Αρχαία Ελλάδα δεν παραχωρούσε στην πραγματικότητα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Μόνο η αναπαραγωγική τους λειτουργία λαμβανόταν υπόψη. Κάποιες θαρραλέες όμως, όπως η Ξανθίππη, η σύζυγος του Σωκράτη, ή η ποιήτρια Σαπφώ, τόλμησαν να αντιτεθούν σε αυτή την τάξη πραγμάτων.
 

Τραγικοί συγγραφείς, κυρίως ο Ευριπίδης, αλλά και συγγραφείς λαϊκών μύθων έδωσαν τη δυνατότητα να εξερευνηθούν οι διάφορες –ασυνείδητες– εκφάνσεις της γυναικείας σκέψης εκείνης της εποχής. Οι εκφάνσεις αυτές επηρεάζουν ακόμα και σήμερα, με γόνιμο τρόπο, τη σχέση μας με το θήλυ. Οι αρχαιοελληνικές γυναικείες φιγούρες (όπως η Λυσιστράτη, η Μήδεια, η Αγαύη, η Ιφιγένεια, η Πασιφάη, η Ψυχή, η Ξανθίππη, η Ιοκάστη) μέσα από τις αναπαραστάσεις τους στη μυθολογία, στη λογοτεχνία και στη ζωγραφική έθεσαν σε αμφισβήτηση τα θεμέλια του θηλυκού προτύπου στις δυτικές κοινωνίες.
 

Φωτίζοντας υπό αυτή την οπτική γωνία τους παραπάνω μύθους, ανακύπτουν σύγχρονα ερωτήματα σχετικά με τη σεξουαλικότητα, τις ορμές, το θάνατο και την ετερότητα. Ακολουθώντας τα αρχαία μονοπάτια με το σημερινό βήμα τους, ψυχαναλύτριες και ψυχαναλυτές, ελληνίστριες και ελληνιστές, ξεδιπλώνουν τις ερμηνείες τους.

H Ψυχή και η βία του ιδείν

Η Éliane Allouch διερευνά το μύθο του Έρωτα και της Ψυχής που ενέπνευσε αναρίθμητους δημιουργούς. Αυτό το λαϊκό παραμύθι της προφορικής παράδοσης αφηγείται τη γέννηση της επιθυμίας του ιδείν. Τι σημαίνει η άμεση εξαφάνιση του Έρωτα από τη στιγμή που τον είδε η Ψυχή; «Στιγμή αφάνισης, δηλαδή εξαφάνισης! Αλλά ποιος ή τι εξαφανίζεται στην προκειμένη περίπτωση;» Η Ψυχή θέλει να δει τον Έρωτα.
 

Βγαίνει από την παθητική θέση της, του να είναι ορατή χωρίς να βλέπει (αρχή του θήλεος στην ελληνική αρχαιότητα). Εντέλει παίρνει το ρίσκο να αντιμετωπίσει το απαγορευμένο αντικείμενο (όπως η βιβλική Εύα), με τον ίδιο φόβο και την ίδια επιμονή που θα επιστρατεύσει στη συνέχεια για να ξαναβρεί τον Έρωτα […] μέχρι να καταλήξει στην κόλαση. […] Πρόκειται εδώ γι’ αυτό το αρχαϊκό ασυνείδητο ιδείν, το διωκτικό ή εκτυφλωτικό ιδείν που δεν βλέπει τον εαυτό του όταν βλέπει, και παρασύρει στους μαιάνδρους του τους συνομιλητές του, τον αναλυτή μεταξύ άλλων, με κίνδυνο να τους παγιδεύσει σε ψευδοπροβλήματα.

Στηριζόμενη στην ψυχαναλυτική της πρακτική, η Allouch προσεγγίζει την ανάγνωση αυτού του μύθου, που, κατά τη γνώμη της, αποκαλύπτει ότι

το άλμα από το σώμα στην αναπαράσταση, μέσα από τη μεταφορά της περιπέτειας της Ψυχής, αποσαφηνίζει συγχρόνως τόσο ορισμένες ακραίες κλινικές εμπειρίες της επιθυμίας του ιδείν, όσο και την επιλογή της ψυχαναλυτικής διάταξης¹.
 

Η Ψυχή αντιπροσωπεύει, λέει η Allouch,
 

την πρόσβασή μας στην ικανότητα μορφοποίησης, με άλλα λόγια, στην ψυχική μορφοποίηση, εκείνη των ονείρων και των εικαστικών τεχνών, όταν προσφέρεται ένα πλαίσιο αγάπης.