Η Αθήνα των ερειπίων: είδωλο και πραγματικότητα (17ος-19ος αι.)

Κύκλος διαλέξεων στο πλαίσιο της περιοδικής έκθεσης

«Ένα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια… Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος-19ος αιώνας»

Οι επισκέπτες του μουσείου εκτός από τον νοερό περίπατο που τους προτείνει η περιοδική έκθεση «Ένα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια… Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος- 19ος αιώνας», αλλά και η έκθεση ιστορικής φωτογραφίας στο Καφέ του Μουσείου «Άνθρωποι στα υπέροχα ερείπια των Αθηνών, από τον 19ο στον 20ό αιώνα», θα μπορέσουν να εκτιμήσουν την αξία της εικαστικής μαρτυρίας που τα παρουσιαζόμενα εκθέματα φέρουν για τις αρχαιότητες της πόλης μέσα από μια σειρά επιστημονικών παρουσιάσεων εστιασμένων σε επιλεγμένα αθηναϊκά μνημεία, στις μεταμορφώσεις τους μέσα στον χρόνο, αλλά και στον εμβληματικό ρόλο που κατέχει το αρχαιολογικό τοπίο στην πρόσληψη της Αθήνας και της Ελλάδας.

Η διάλεξη της Δρος Αφροδίτης Κούρια, Ιστορικού Τέχνης και ανεξάρτητης Επιμελήτριας Εκθέσεων πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 9 Μαΐου και είχε τίτλο «Η Αθήνα των ερειπίων: είδωλο και πραγματικότητα (17ος-19ος αι.)».

Οι εννοιολογήσεις και οι μυθολογίες του ερειπίου σφραγίζουν διαχρονικά τη σχέση της Ευρώπης με την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, με ποικίλες εκφάνσεις. Το ερειπωμένο μνημείο συμβάλλει καθοριστικά στη συγκρότηση της πολυεδρικής ταυτότητας του αρχαίου κόσμου μέσα στην ευρωπαϊκή συνείδηση. Έχει επίσης ρόλο καταλύτη στην εξεικόνιση αυτού του κόσμου.
 

Η ομιλία εστιάζει στην πρόσληψη και εικονογραφία της Αθήνας των ερειπίων από τους Ευρωπαίους περιηγητές στον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα, με τις σταθερές και τις μεταβλητές της καθώς και τις ανασημασιοδοτήσεις της μέσα στα εκάστοτε ιστορικο-κοινωνικά, πνευματικά και αισθητικά συμφραζόμενα.

Οι απόψεις της Αθήνας είναι σπανιότατες και εντελώς φανταστικές πριν από το 17ο αιώνα. Μετά τα μέσα του 17ου αιώνα η πόλη στην πραγματική της υπόσταση αρχίζει πλέον να προσελκύει την προσοχή των Ευρωπαίων, οι οποίοι δίνουν εικόνες των αρχαιοτήτων που περιέχουν πραγματικά στοιχεία, από τις οποίες όμως δεν λείπουν και οι ανακρίβειες και αυθαιρεσίες. Το αρχαιοδιφικό ενδιαφέρον για την Αθήνα και την ιστορική τοπογραφία της στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα προβάλλει με ενάργεια στους τοπογραφικούς χάρτες της πόλης και των περιχώρων που βλέπουν τότε το φως.
 

Στο 18ο αιώνα, τον αιώνα του Διαφωτισμού, και ιδιαίτερα στο δεύτερο μισό του η υποδοχή και πρόσληψη της ελληνικής αρχαιότητας από τη Δύση, καθώς και η διαχείρισή της ως εικόνας συνιστούν ένα πολυσύνθετο φαινόμενο. Ο διάλογος της Ευρώπης με την αρχαία Ελλάδα αποκτά νέα δυναμική και νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά μέσα από τη συγκροτημένη πλέον και με επιστημονικές αξιώσεις μελέτη και καταγραφή των μνημείων. Παράλληλα, ο διάλογος με τις ελληνικές αρχαιότητες μπολιάζεται με καινούρια νοήματα και, συνακόλουθα, η εξεικόνισή τους εμπλουτίζεται με καινούρια θεματικά και μορφικά μοτίβα, που απηχούν και πάλι τον κομβικό ρόλο των δυτικών προτύπων.
 

Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα η νεότερη Ελλάδα έρχεται δυναμικά στο προσκήνιο με αιχμή την Ελληνική Επανάσταση, και κατακτά μια σημαίνουσα θέση στην ευρωπαϊκή συνείδηση και ευαισθησία, με συνεπίκουρους τον Φιλελληνισμό, τον Ρομαντισμό και το παρακλάδι του τον Οριενταλισμό. Διαμορφώνονται πλέον νέοι όροι για την πρόσληψη της αρχαίας Ελλάδας και βέβαια της Αθήνας. Η Ελλάδα των ορατών μνημείων μιας επαληθεύσιμης Αρχαιότητας και η Ελλάδα μιας Αρχαιότητας του μύθου και του ονείρου, αυτή η διττή Ελλάδα, εξακολουθεί πάντως να είναι σταθερά παρούσα μέσα στη συλλογική ευρωπαϊκή συνείδηση και στο συλλογικό ευρωπαϊκό φαντασιακό.