Η εξωγήινή μας μοναξιά

Ο ουρανός και το φως των άστρων αποτέλεσε πηγή έμπνευσης, προβληματισμού και δημιουργίας από τις πρώτες στιγμές που οι πρόγονοί μας έκαναν τα πρώτα δειλά τους βήματα στον πλανήτη Γη και ανορθώνοντας το βλέμμα τους προς το στερέωμα έγιναν «άνθρωποι». 

Εδώ και αιώνες οι αστρονόμοι, αρχικά με τα μάτια τους και στη συνέχεια με τηλεσκόπια, συλλέγουν το αμυδρό φως των άστρων και αποτυπώνουν με συνεχώς μεγαλύτερη ακρίβεια τις θέσεις των ουράνιων αντικειμένων καθώς και την κίνησή τους μέσα στο χρόνο. Επιπλέον, αναλύοντας το φως στα χρώματά του αποκαλύπτουν τη χημική σύσταση των αστεριών και υπολογίζουν τις αποστάσεις τους. Έτσι οι αστρονόμοι γίνονται συγγραφείς ενός κοσμικού ταξιδιού πίσω στο χρόνο, μια που η πεπερασμένη ταχύτητα του φωτός σε συνδυασμό με τις «αστρονομικές αποστάσεις», τους προσφέρει μια στιγμιαία εικόνα του παρελθόντος για καθένα από τα ουράνια αντικείμενα. Η λεπτομερής καταγραφή της πληροφορίας αυτής –αρχικά σε λίθινες πλάκες και παπύρους, ύστερα σε βιβλία και σήμερα πια σε ψηφιακά μέσα– καθώς και η διαφύλαξη και μετάδοσή της στις επόμενες γενιές των επιστημόνων υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την πρόοδο της επιστήμης και την κατανόηση του Σύμπαντος.

Δεν έχουν όμως μόνο οι αστρονόμοι και οι παρατηρήσεις τους το προνόμιο να μας ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο. Όταν ως αναγνώστες ξεφυλλίζουμε σήμερα ένα βιβλίο, φιλοσοφικό, ιστορικό ή επιστημονικό, εξερευνούμε με οδηγό το πνεύμα του συγγραφέα έναν άλλο κόσμο. Ειδικά εάν το βιβλίο πραγματεύεται ιδέες ή απτά θέματα του παρελθόντος ανακαλύπτουμε πώς χρόνια πριν οι συνάνθρωποί μας αντιμετώπιζαν τις προκλήσεις της καθημερινότητας, διατύπωναν με βάση τα δεδομένα της εποχής επιστημονικές και φιλοσοφικές θεωρίες ή ονειρεύονταν το μέλλον τους. Ένα μέλλον το οποίο εμείς σήμερα έχουμε την τύχη να βιώνουμε και να γινόμαστε έτσι προνομιούχοι κριτές τους.

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το αρχαιότερο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας, σε συνεργασία με τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, έναν εκδοτικό οίκο που συμβάλλει καθοριστικά στην προαγωγή της επιστημονικής σκέψης στο ελληνικό κοινό, ξεκινούν μαζί το 2018 μια σύντομη εξερεύνηση σε τέσσερα θέματα, επιστημονικά και όχι μόνο, που αποτέλεσαν διαχρονικά κομβικά σημεία στην κατανόηση βασικών εννοιών του κόσμου που μας περιβάλλει.

Ως σταθμοί στην πορεία αυτή θα χρησιμοποιηθούν επιλεγμένα βιβλία, ενώ ξεναγοί μας είναι εμπνευσμένοι συγγραφείς και ακαδημαϊκοί. Κάτω από τον καθαρό αττικό ουρανό και την προστασία που προσφέρει ο ηλικίας 110 ετών θόλος του ιστορικού τηλεσκοπίου Δωρίδη, όλοι μαζί μαθίνουμε, συζητάμε και προβληματιζόμαστε.

Η εξωγήινή μας μοναξιά

Η αναζήτηση της εξωγήινης ζωής απαντάται ήδη στους μύθους και τις δοξασίες του αρχαίου κόσμου. Αποκτά όμως ένα συγκροτημένο επιστημονικό περιεχόμενο μόνον τις τελευταίες δεκαετίες. Η εντυπωσιακή αυτή εξέλιξη οφείλεται σε δύο λόγους: Πρώτα στην πληρέστερη κατανόηση του φαινομένου της ζωής, και στις συνθήκες που απαιτεί η εμφάνισή του• και δεύτερον, στον πλούτο των πληροφοριών γύρω από τα άστρα και τους πλανήτες, που συγκεντρώθηκαν χάρις στην ανθρώπινη διάνοια και τις απίστευτες τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής. Έτσι, επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια, αλλά και ειδικές αποστολές, αναζητούν ίχνη ζωής στους κοντινούς μας πλανήτες και στον διαστρικό κόσμο, ενώ η ελπίδα να συλληφθούν σήματα από μια εξωγήινη νοημοσύνη διεγείρει πάντοτε το ανθρώπινο ενδιαφέρον.
 

Υπάρχει λοιπόν μια αυξανόμενη αισιοδοξία ότι κάπου, κάποια στιγμή, θα επιβεβαιωθεί πως το φαινόμενο της ζωής δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο του πλανήτη μας. Από το σημείο όμως αυτό μέχρι τον εντοπισμό και την επικοινωνία μας με κάποιο είδος νοημοσύνης, που διαβιεί στο αχανές Σύμπαν, ορθώνονται αξεπέραστα εμπόδια. Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι στην εξωγήινη μοναξιά μας. Η μόνη βεβαιότητα είναι ότι η ζωή, σε ποικίλες της μορφές, ανθίζει πάντοτε στην Γη, και μας περιμένει. Αν, όσο είναι ακόμα καιρός, τείνουμε το χέρι προς την ζωή αυτή, το φυτικό και ζωϊκό της θαύμα, τον Άλλο και τους άλλους, ίσως αισθανθούμε πιο άξιοι κάτοικοι του περιούσιου πλανήτη μας. Ανάμεσα στα πολλά μηνύματα που στέλνουμε στο Σύμπαν, αυτό θα είναι το πιο ευδιάκριτο, ίσως όμως και το πιο ανεκτίμητο.