Ράγκος Σπυρίδων Ι.
Γλώσσα
Ελληνική
Ημερομηνία
15/05/2019
Διάρκεια
01:29:10
Εκδήλωση
Κύκλος σεμιναρίων: Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία
Χώρος
ΜΙΕΤ - Ιστορικό & Παλαιογραφικό Αρχείο
Διοργάνωση
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Κατηγορία
Φιλοσοφία
Ετικέτες
Πλάτωνας, ερωτική φιλοσοφία, μύθος, λόγος, πλατωνικοί διάλογοι, έρωτας, Συμπόσιο, Φαίδρος, Διοτίμα, ευδαιμονία, Θεωρία των Ιδεών, Αλκιβιάδης, Σωκράτης, ποίηση, φιλοσοφία
Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης εγκαινιάζει τακτικούς κύκλους μαθημάτων με θεματικές που συνδέονται με το εκδοτικό του πρόγραμμα. Τα μαθήματα γίνονται κάθε εβδομάδα από ομάδα συνεργαζόμενων διδασκόντων και απευθύνονται στο ευρύτερο μορφωμένο κοινό. Κάθε χρόνο προσφέρονται δύο θεματικοί κύκλοι μαθημάτων.
Ο πρώτος κύκλος του 2019 έχει ως κεντρικό άξονα την αρχαία φιλοσοφία.
Η ερωτική φιλοσοφία του Πλάτωνα: μεταξύ μύθου και λόγου
Το δραματικό πλαίσιο αρκετών πλατωνικών διαλόγων είναι εμφανώς ερωτικό (π.χ. Χαρμίδης, Λύσις, Αλκιβιάδης Ι). Στο ειδικό όμως ζήτημα του έρωτα ο Πλάτων επικέντρωσε την προσοχή του σε δύο κυρίως αριστουργηματικά έργα: στο Συμπόσιο και τον Φαίδρο. Το πρώτο αποτελεί μια σειρά εστιασμένων εγκωμίων στον έρωτα και τη δύναμή του από διαφορετικούς ομιλητές και ποικίλες οπτικές γωνίες. Το δεύτερο περιλαμβάνει μια θέση πάνω στην αξία της ερωτικής έξαρσης, σε συνδυασμό με άλλα θέματα, και κυρίως την κριτική αποτίμηση του γραπτού ρητορικού λόγου έναντι της διαλεκτικής ανάλυσης και σύνθεσης που συντελείται προφορικά. Οι δύο αυτοί διάλογοι είναι συμπληρωματικοί και προβάλλουν, για πρώτη φορά ολοκληρωμένα, το συναίσθημα ή και πάθος του έρωτα μέσα από μια προοπτική φιλοσοφικής ενόρασης που χρησιμοποιεί όχι μόνον έλλογη σκέψη αλλά και ποιητική μυθολογία. Ο Πλάτων υπήρξε ένας πρωτοπόρος στοχαστής του έρωτα, οι αντιλήψεις του οποίου επηρέασαν σημαντικά πολλούς μεταγενέστερους φιλοσόφους της πλατωνικής ή πλατωνίζουσας παράδοσης (Πλούταρχο, Πλωτίνο, Πρόκλο, ψευδο-Διονύσιο Αρεοπαγίτη, Marsilio Ficino, Thomas Taylor κ.ά.). Σκοπός των τριών διαλέξεων είναι η ανάδειξη του φιλοσοφικού περιεχομένου των δύο ερωτικών διαλόγων του Πλάτωνα μέσα από μια ενδελεχή ανάλυση τόσο των δραματικών όσο και των λογικών στοιχείων τους, τόσο των μύθων που περιλαμβάνουν όσο και των επιχειρημάτων που περικλείουν. Σε ένα πρώτο επίπεδο προσέγγισης, τα ιδιάζοντα στοιχεία της πλατωνικής αντίληψης για τον έρωτα θα ενταχθούν μέσα στα ιστορικά και πολιτιστικά συμφραζόμενά τους, προκειμένου, σε ένα δεύτερο επίπεδο ερμηνευτικής κατανόησης, να καταστεί σαφής η επικαιρότητα ή και διαχρονικότητα του πλατωνικού περί έρωτος στοχασμού.
Γενικό σχεδιάγραμμα διαλέξεων
• 1η διάλεξη: Γενική εισαγωγή στον αρχαιοελληνικό έρωτα (Όμηρος, Ησίοδος, λυρική ποίηση, Εμπεδοκλής). Η μορφή των πλατωνικών διαλόγων. Τα εγκώμια στον έρωτα του Συμποσίου.
• 2η διάλεξη: Τα “μυστήρια” της Διοτίμας και η πλατωνική θεωρία των Ιδεών. Η εισαγωγή του Αλκιβιάδη. Μύθος και λόγος στο Συμπόσιο.
• 3η διάλεξη: Ο Φαίδρος και η “παλινωδία” του Σωκράτη. Σύνοψη της πλατωνικής ερωτολογίας.
Σχεδιάγραμμα 2ης διάλεξης
• Η εισαγωγή της Διοτίμας και ο ρόλος της
• O μύθος της γέννησης του Έρωτα από την Πενία και τον Πόρο
• Ο Έρως ως κάτι ενδιάμεσο: δαίμων, μεταξύ, φιλοσοφία
• Έρως και ευδαιμονία
• Έρως και δημιουργική τάση: τόκος ἐν καλῷ
• Έρως και αθανασία
• Η κάθαρση, η μύηση και η εποπτεία στα μυστήρια του Έρωτα
• Η κλίμακα του έρωτα (scala amoris)
• Από τον χρόνο στο άχρονο: ἐφεξῆς τε καὶ ὀρθῶς και ἐξαίφνης
• Η Ιδέα του Κάλλους και η αποφατική περιγραφή της
• Η ξαφνική είσοδος του Αλκιβιάδη και η σημασία της
• Το εγκώμιο του Αλκιβιάδη στον Σωκράτη: το μέσα και το έξω
• Η ἀτοπία του φιλοσόφου
• Το τέλος του Συμποσίου
• Μύθος και λόγος, ποίηση και φιλοσοφία
Ο Σ. Ι. Ράγκος (γ. 1967) σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1985-1989), παρακολούθησε σεμινάρια θρησκειολογίας στην École Pratique des Hautes Études στο Παρίσι (1992-1993) και εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Cambridge (1990-1995) με θέμα: “Λατρείες της Άρτεμης στην αρχαία Ελλάδα” (υπό την εποπτεία του καθ. Paul Cartledge). Στην συνέχεια, υπήρξε υπότροφος μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Princeton (1995-1996) όπου ασχολήθηκε με τον νεοπλατωνισμό. Μετά από την ολοκλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων (1996-1998), δίδαξε ως συμβασιούχος στα Πανεπιστήμια Κρήτης, ΕΑΠ και Πατρών (1998-2001). Το 2001 εξελέγη Επίκουρος Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, όπου υπηρετεί σήμερα ως Καθηγητής. Το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2008-2009 υπήρξε επισκέπτης καθηγητής στο Banaras Hindu University (Βαρανάσι, Ινδία) όπου έδωσε διαλέξεις για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και παρακολούθησε μαθήματα ινδικής φιλοσοφίας.
Με πλήθος δημοσιευμάτων σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους στο ενεργητικό του, ο Σ. Ι. Ράγκος έχει δώσει πολλές δημόσιες διαλέξεις για θέματα της ειδικότητάς του, έχει συνδράμει στη συγγραφή των διδακτικών εγχειριδίων του ΕΑΠ, έχει συνεργαστεί σε τηλεοπτικές εκπομπές (History Channel, ΣΚΑΪ) και έχει συμμετάσχει ως ακαδημαϊκός υπεύθυνος και κριτής σε διασχολικούς αγώνες επιχειρηματολογίας. Τα επιστημονικά ενδιαφέροντά του εστιάζονται στα πεδία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, καθώς και στις διασχέσεις μεταξύ τους. Σε συνεργασία με τον Δημήτρη Κυρτάτα, συνέγραψε το βιβλίο Η Ελληνική Αρχαιότητα: πόλεμος, πολιτική, πολιτισμός, (Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών 2010).
Ενδεικτικά αναφέρονται οι μελέτες:
• “Aim, Scope and Method of Aristotle’s Metaphysics”, Anusilana XXII.1 (2010), 1-12.
• “«Κύκλου δ’ ἐξέπταν βαθυπενθέος ἀργαλέοιο»: Περί της Εμπεδοκλέους τελευτής”, Υπόμνημα στη Φιλοσοφία (Αφιέρωμα: Θάνατοι Φιλοσόφων στην Αρχαιότητα, επιμ. Γ. Ζωγραφίδης, Π. Κοτζιά και Χ. Μπάλλα) 9 (2010), 53-84.
• “Μεταμορφώσεις της ελληνικής ψυχῆς από τον Όμηρο έως τον Πλάτωνα”, Αρχαιολογία και τέχνες 118 (Χριστούγεννα 2010), 14-19.
• “Falsity and the False in Aristotle’s Metaphysics Δ”, Rhizai VI.1 (2009), 7-21.
• “The Story of a Simile: Hidden Evidence for Dionysus in Homer and Beyond”, E. Karamalengou & E. Makrygianni (επιμ.), Ἀντιφίλησις: Studies on Classical, Byzantine and Modern Greek Literature and Culture in Honour of John-Theophanes A. Papademetriou, Stuttgart: Franz Steiner 2009, 67-82.
• “Latent Meaning and Manifest Content in the Derveni Papyrus”, Rhizai IV.1 (2007), 35-75.
• “H εκστατική στιγμή του ἐξαίφνης”, Φιλοσοφία 36 (2006), 93-114.
• “Hσίοδος και φιλοσοφία: η μυθοποιητική καταγωγή της ἀληθείας τοῦ λόγου στην αρχαϊκή Eλλάδα”, Ν. Μπεζαντάκος και Χ. Τσαγγάλης (επιμ.), Mουσάων ἀρχώμεθα: O Ησίοδος και η αρχαϊκή επική ποίηση, Aθήνα: Πατάκης 2006, 395-540.
• “Images of Socrates in Neoplatonism”, V. Karasmanis (ed.), Socrates: 2400 Years since his Death (399 B.C.-2001 A.D.), Athens: European Cultural Centre of Delphi 2004, 463-480.
• “Alcman’s Cosmogony Revisited”, Classica & Mediaevalia 54 (2003), 81-112.
• “Proclus and Artemis: On the Relevance of Neoplatonism to the Modern Study of Ancient Religion”, Kernos 13 (2000), 47-84.
• H συνάντηση του Ελληνισμού με τον Χριστιανισμό από τον πρώτο έως τον τέταρτο αιώνα, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο 2000.
• “Proclus on Poetic Mimesis, Symbolism and Truth”, Oxford Studies in Ancient Philosophy 17 (1999), 249-277.
• “Between Physis and Nous: Logos as Principle of Mediation in Plotinus”, Journal of Neoplatonic Studies 7.2 (1999), 1-42.
Κείμενα 2ης διάλεξης
Διοτίμα
• Συμπ. 203c-204a: ἅτε οὖν Πόρου καὶ Πενίας ὑὸς ὢν ὁ Ἔρως ἐν τοιαύτῃ τύχῃ καθέστηκεν. πρῶτον μὲν πένης ἀεί ἐστι, καὶ πολλοῦ δεῖ ἁπαλός τε καὶ καλός, οἷον οἱ πολλοὶ οἴονται, ἀλλὰ σκληρὸς καὶ αὐχμηρὸς καὶ ἀνυπόδητος καὶ ἄοικος, χαμαιπετὴς ἀεὶ ὢν καὶ ἄστρωτος, ἐπὶ θύραις καὶ ἐν ὁδοῖς ὑπαίθριος κοιμώμενος, τὴν τῆς μητρὸς φύσιν ἔχων, ἀεὶ ἐνδείᾳ σύνοικος. κατὰ δὲ αὖ τὸν πατέρα ἐπίβουλός ἐστι τοῖς καλοῖς καὶ τοῖς ἀγαθοῖς, ἀνδρεῖος ὢν καὶ ἴτης καὶ σύντονος, θηρευτὴς δεινός, ἀεί τινας πλέκων μηχανάς, καὶ φρονήσεως ἐπιθυμητὴς καὶ πόριμος, φιλοσοφῶν διὰ παντὸς τοῦ βίου, δεινὸς γόης καὶ φαρμακεὺς καὶ σοφιστής· καὶ οὔτε ὡς ἀθάνατος πέφυκεν οὔτε ὡς θνητός, ἀλλὰ τοτὲ μὲν τῆς αὐτῆς ἡμέρας θάλλει τε καὶ ζῇ, ὅταν εὐπορήσῃ, τοτὲ δὲ ἀποθνῄσκει, πάλιν δὲ ἀναβιώσκεται διὰ τὴν τοῦ πατρὸς φύσιν, τὸ δὲ ποριζόμενον ἀεὶ ὑπεκρεῖ, ὥστε οὔτε ἀπορεῖ Ἔρως ποτὲ οὔτε πλουτεῖ, σοφίας τε αὖ καὶ ἀμαθίας ἐν μέσῳ ἐστίν. ἔχει γὰρ ὧδε. θεῶν οὐδεὶς φιλοσοφεῖ οὐδ' ἐπιθυμεῖ σοφὸς γενέσθαι – ἔστι γάρ – οὐδ' εἴ τις ἄλλος σοφός, οὐ φιλοσοφεῖ. οὐδ' αὖ οἱ ἀμαθεῖς φιλοσοφοῦσιν οὐδ' ἐπιθυμοῦσι σοφοὶ γενέσθαι· αὐτὸ γὰρ τοῦτό ἐστι χαλεπὸν ἀμαθία, τὸ μὴ ὄντα καλὸν κἀγαθὸν μηδὲ φρόνιμον δοκεῖν αὑτῷ εἶναι ἱκανόν. οὔκουν ἐπιθυμεῖ ὁ μὴ οἰόμενος ἐνδεὴς εἶναι οὗ ἂν μὴ οἴηται ἐπιδεῖσθαι.
• Συμπ. 208e-209a: οἱ μὲν οὖν ἐγκύμονες, ἔφη, κατὰ τὰ σώματα ὄντες πρὸς τὰς γυναῖκας μᾶλλον τρέπονται καὶ ταύτῃ ἐρωτικοί εἰσιν, διὰ παιδογονίας ἀθανασίαν καὶ μνήμην καὶ εὐδαιμονίαν, ὡς οἴονται, αὑτοῖς εἰς τὸν ἔπειτα χρόνον πάντα ποριζόμενοι· οἱ δὲ κατὰ τὴν ψυχήν – εἰσὶ γὰρ οὖν, ἔφη, οἳ ἐν ταῖς ψυχαῖς κυοῦσιν ἔτι μᾶλλον ἢ ἐν τοῖς σώμασιν, ἃ ψυχῇ προσήκει καὶ κυῆσαι καὶ τεκεῖν· τί οὖν προσήκει; φρόνησίν τε καὶ τὴν ἄλλην ἀρετήν – ὧν δή εἰσι καὶ οἱ ποιηταὶ πάντες γεννήτορες καὶ τῶν δημιουργῶν ὅσοι λέγονται εὑρετικοὶ εἶναι· πολὺ δὲ μεγίστη, ἔφη, καὶ καλλίστη τῆς φρονήσεως ἡ περὶ τὰ τῶν πόλεών τε καὶ οἰκήσεων διακόσμησις, ᾗ δὴ ὄνομά ἐστι σωφροσύνη τε καὶ δικαιοσύνη.
• Συμπ. 210a-211b: δεῖ γάρ, ἔφη, τὸν ὀρθῶς ἰόντα ἐπὶ τοῦτο τὸ πρᾶγμα ἄρχεσθαι μὲν νέον ὄντα ἰέναι ἐπὶ τὰ καλὰ σώματα, καὶ πρῶτον μέν, ἐὰν ὀρθῶς ἡγῆται ὁ ἡγούμενος, ἑνὸς αὐτὸν σώματος ἐρᾶν καὶ ἐνταῦθα γεννᾶν λόγους καλούς, ἔπειτα δὲ αὐτὸν κατανοῆσαι ὅτι τὸ κάλλος τὸ ἐπὶ ὁτῳοῦν σώματι τῷ ἐπὶ ἑτέρῳ σώματι ἀδελφόν ἐστι, καὶ εἰ δεῖ διώκειν τὸ ἐπ' εἴδει καλόν, πολλὴ ἄνοια μὴ οὐχ ἕν τε καὶ ταὐτὸν ἡγεῖσθαι τὸ ἐπὶ πᾶσιν τοῖς σώμασι κάλλος· τοῦτο δ' ἐννοήσαντα καταστῆναι πάντων τῶν καλῶν σωμάτων ἐραστήν, ἑνὸς δὲ τὸ σφόδρα τοῦτο χαλάσαι καταφρονήσαντα καὶ σμικρὸν ἡγησάμενον· μετὰ δὲ ταῦτα τὸ ἐν ταῖς ψυχαῖς κάλλος τιμιώτερον ἡγήσασθαι τοῦ ἐν τῷ σώματι, ὥστε καὶ ἐὰν ἐπιεικὴς ὢν τὴν ψυχήν τις κἂν σμικρὸν ἄνθος ἔχῃ, ἐξαρκεῖν αὐτῷ καὶ ἐρᾶν καὶ κήδεσθαι καὶ τίκτειν λόγους τοιούτους καὶ ζητεῖν, οἵτινες ποιήσουσι βελτίους τοὺς νέους, ἵνα ἀναγκασθῇ αὖ θεάσασθαι τὸ ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασι καὶ τοῖς νόμοις καλὸν καὶ τοῦτ' ἰδεῖν ὅτι πᾶν αὐτὸ αὑτῷ συγγενές ἐστιν, ἵνα τὸ περὶ τὸ σῶμα καλὸν σμικρόν τι ἡγήσηται εἶναι· μετὰ δὲ τὰ ἐπιτηδεύματα ἐπὶ τὰς ἐπιστήμας ἀγαγεῖν, ἵνα ἴδῃ αὖ ἐπιστημῶν κάλλος, καὶ βλέπων πρὸς πολὺ ἤδη τὸ καλὸν μηκέτι τὸ παρ' ἑνί, ὥσπερ οἰκέτης, ἀγαπῶν παιδαρίου κάλλος ἢ ἀνθρώπου τινὸς ἢ ἐπιτηδεύματος ἑνός, δουλεύων φαῦλος ᾖ καὶ σμικρολόγος, ἀλλ' ἐπὶ τὸ πολὺ πέλαγος τετραμμένος τοῦ καλοῦ καὶ θεωρῶν πολλοὺς καὶ καλοὺς λόγους καὶ μεγαλοπρεπεῖς τίκτῃ καὶ διανοήματα ἐν φιλοσοφίᾳ ἀφθόνῳ, ἕως ἂν ἐνταῦθα ῥωσθεὶς καὶ αὐξηθεὶς κατίδῃ τινὰ ἐπιστήμην μίαν τοιαύτην, ἥ ἐστι καλοῦ τοιοῦδε. πειρῶ δέ μοι, ἔφη, τὸν νοῦν προσέχειν ὡς οἷόν τε μάλιστα. ὃς γὰρ ἂν μέχρι ἐνταῦθα πρὸς τὰ ἐρωτικὰ παιδαγωγηθῇ, θεώμενος ἐφεξῆς τε καὶ ὀρθῶς τὰ καλά, πρὸς τέλος ἤδη ἰὼν τῶν ἐρωτικῶν ἐξαίφνης κατόψεταί τι θαυμαστὸν τὴν φύσιν καλόν, τοῦτο ἐκεῖνο, ὦ Σώκρατες, οὗ δὴ ἕνεκεν καὶ οἱ ἔμπροσθεν πάντες πόνοι ἦσαν, πρῶτον μὲν ἀεὶ ὂν καὶ οὔτε γιγνόμενον οὔτε ἀπολλύμενον, οὔτε αὐξανόμενον οὔτε φθίνον, ἔπειτα οὐ τῇ μὲν καλόν, τῇ δ' αἰσχρόν, οὐδὲ τοτὲ μέν, τοτὲ δὲ οὔ, οὐδὲ πρὸς μὲν τὸ καλόν, πρὸς δὲ τὸ αἰσχρόν, οὐδ' ἔνθα μὲν καλόν, ἔνθα δὲ αἰσχρόν, ὡς τισὶ μὲν ὂν καλόν, τισὶ δὲ αἰσχρόν· οὐδ' αὖ φαντασθήσεται αὐτῷ τὸ καλὸν οἷον πρόσωπόν τι οὐδὲ χεῖρες οὐδὲ ἄλλο οὐδὲν ὧν σῶμα μετέχει, οὐδέ τις λόγος οὐδέ τις ἐπιστήμη, οὐδέ που ὂν ἐν ἑτέρῳ τινι, οἷον ἐν ζώῳ ἢ ἐν γῇ ἢ ἐν οὐρανῷ ἢ ἔν τῳ ἄλλῳ, ἀλλ' αὐτὸ καθ' αὑτὸ μεθ' αὑτοῦ μονοειδὲς ἀεὶ ὄν, τὰ δὲ ἄλλα πάντα καλὰ ἐκείνου μετέχοντα τρόπον τινὰ τοιοῦτον, οἷον γιγνομένων τε τῶν ἄλλων καὶ ἀπολλυμένων μηδὲν ἐκεῖνο μήτε τι πλέον μήτε ἔλαττον γίγνεσθαι μηδὲ πάσχειν μηδέν. ὅταν δή τις ἀπὸ τῶνδε διὰ τὸ ὀρθῶς παιδεραστεῖν ἐπανιὼν ἐκεῖνο τὸ καλὸν ἄρχηται καθορᾶν, σχεδὸν ἄν τι ἅπτοιτο τοῦ τέλους.
Αλκιβιάδης
• Συμπ. 221c-d: Πολλὰ μὲν οὖν ἄν τις καὶ ἄλλα ἔχοι Σωκράτη ἐπαινέσαι καὶ θαυμάσια· ἀλλὰ τῶν μὲν ἄλλων ἐπιτηδευμάτων τάχ' ἄν τις καὶ περὶ ἄλλου τοιαῦτα εἴποι, τὸ δὲ μηδενὶ ἀνθρώπων ὅμοιον εἶναι, μήτε τῶν παλαιῶν μήτε τῶν νῦν ὄντων, τοῦτο ἄξιον παντὸς θαύματος. οἷος γὰρ Ἀχιλλεὺς ἐγένετο, ἀπεικάσειεν ἄν τις καὶ Βρασίδαν καὶ ἄλλους, καὶ οἷος αὖ Περικλῆς, καὶ Νέστορα καὶ Ἀντήνορα – εἰσὶ δὲ καὶ ἕτεροι – καὶ τοὺς ἄλλους κατὰ ταὔτ' ἄν τις ἀπεικάζοι· οἷος δὲ οὑτοσὶ γέγονε τὴν ἀτοπίαν ἅνθρωπος, καὶ αὐτὸς καὶ οἱ λόγοι αὐτοῦ, οὐδ' ἐγγὺς ἂν εὕροι τις ζητῶν, οὔτε τῶν νῦν οὔτε τῶν παλαιῶν, εἰ μὴ ἄρα εἰ οἷς ἐγὼ λέγω ἀπεικάζοι τις αὐτόν, ἀνθρώπων μὲν μηδενί, τοῖς δὲ σιληνοῖς καὶ σατύροις, αὐτὸν καὶ τοὺς λόγους.
