Η εσωτερική μετατόπιση της Μεγάλης Ιδέας: Το Τάμα του Έθνους και η μνήμη του ‘21 στα χρόνια της δικτατορίας

Η εν Άργει Δ΄ Εθνοσυνέλευση του 1829 αποφάσισε να ανεγερθεί μνημειώδης ναός αφιερωμένος στον Σωτήρα Χριστό εις ένδειξη ευγνωμοσύνης για την απελευθέρωση της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ωστόσο, το σχέδιο κατασκευής ενός τόσο κολοσσιαίου ναού αποτύπωνε μάλλον την ελπίδα ανάδειξης του μεγαλείου του ελληνικού έθνους παρά την ίδια την πραγματικότητα και γι’ αυτό η μη ευόδωση του σχεδίου δεν αποτελεί έκπληξη. Εντούτοις, το φάντασμα του ναού συνέχισε να πλανάται πάνω από την Ελλάδα μέχρι τη δεκαετία του 1960 όταν η Απριλιανή Χούντα στο πλαίσιο του εορτασμού της 150ης επετείου της Ελληνικής Επανάστασης αποφάσισε να επανεξετάσει το εν λόγω σχέδιο. Μέσω μιας φαντασιωσικής ανάγνωσης της ιστορίας, οι Συνταγματάρχες επαναπροσδιόρισαν το σχέδιο ανέγερσης του ναού αυτού ως το ανεκπλήρωτο «Τάμα του Έθνους», η υλοποίηση του οποίου θα σηματοδοτούσε το γεγονός ότι η Ελλάδα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορούσε στο εσωτερικό της χώρας, είχε ξαναγίνει μεγάλη. Και μπορεί σήμερα το σχέδιο αυτό να μνημονεύεται είτε ως η ιερόσυλη μη εκπλήρωση μιας υπόσχεσης είτε ως ένα σκανδαλώδες και κακόγουστο εγχείρημα, αλλά σε μεγάλο βαθμό και στις δύο περιπτώσεις δεν αναγνωρίζεται το βαθύ ρίζωμά του σε μία μακρά και πολύπλοκη ιστορία μεγαλοϊδεατισμού. Βάσει της αρχειακής και εθνογραφικής έρευνάς μου, το εν λόγω σχέδιο αποτελεί συστατικό στοιχείο της ιστορίας αυτής, πράγμα που με οδηγεί στη διατύπωση των ακόλουθων δύο ερωτημάτων: Ποια είναι η μοίρα των αλυτρωτικών ιδεών όταν συγκρούονται με τη σκληρή πραγματικότητα; Πώς θα έμοιαζε μία ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα που θα παρακολουθούσε τους μετασχηματισμούς και τις μεταμορφώσεις των εθνικών αυτών οραμάτων;