Η φαρμακεία των μέσων. Από τον ειδικό χαρακτήρα του μέσου στην επιμελητική διάχυση

Η μοντέρνα τέχνη ανέπτυξε, έως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, μια εμμονή στην ιδιαιτερότητα ή στην ειδικότητα του μέσου (medium specificity) η οποία, όπως υποστήριξε ο αμερικανός ιστορικός και κριτικός της τέχνης Clement Greenberg (Modernist Painting, 1960), συνίσταται στις υλικές ιδιότητες και -στην περίπτωση της ζωγραφικής- στον αφαιρετικό και επίπεδο χαρακτήρα των επιφανειών. Στο 1999, σ’ ένα από τα σημαντικότερα δοκίμιά της η Rosalind Krauss (A Voyage on the North Sea. Art in the Age of the Post-Medium Condition) θα ανασκευάσει αυτήν αντίληψη εστιάζοντας στην ετερογένεια των μέσων και στη διάνοιξη της «μεταμεσικής συνθήκης». Αν οι μονόχρωμοι πίνακες της υπερνεωτερικής color field painting εγκλώβισαν τη ζωγραφική σ’ ένα καθαρά επίπεδο και αυτόνομο αντικείμενο, ορισμένοι εννοιολογικοί καλλιτέχνες της δεκαετίας του 1960, όπως ο Marcel Broodthaers, αρνούνται τους περιορισμούς της μεταπολεμικής Υψηλής Νεωτερικότητας (High Modernism) και την περιστολή του αισθητικού μέσου αντιμετωπίζοντάς το ως ένα είδος «μηχανισμού» (dispositif) ο οποίος είναι ανεξάρτητος από τις υλικές του ιδιότητες (συμπεριλαμβανομένης της «ειλικρίνειας του υλικού» όπως επικράτησε να χαρακτηρίζεται στην αρχιτεκτονική). Χρησιμοποιώντας κινηματογραφικά φίλμ, βίντεο, λογοτεχνικά βιβλία, αφηγηματικές μυθοπλασίες (fictions), εγκαταστάσεις, graphic design κ.ά. σαν μια σύνθετη δομή, αποσυνδέονται από τις «καθαρές» και «εγγενείς» φυσικές ιδιότητες του μέσου, πολλαπλασιάζοντας τους επανασυνδυασμούς και τις διαστρωματώσεις. Με τον τρόπο αυτό το μέσο παύει να συνιστά μια τεχνική εκτέλεσης ή, την κατεξοχήν συμβατική υλική συνθήκη των έργων τέχνης, και καθίσταται ένα απεριόριστο πεδίο δυνατοτήτων. Σήμερα, η εξακολουθητική εστίαση στο ψηφιακό (digital narratives), κινδυνεύει να αναπαράγει τη στερεότυπη ειδικότητα του μέσου (medium specificity) με ένα νέο τρόπο.

Η εισήγηση αντλεί συνειρμούς, παράδοξες συσχετίσεις και υποθέσεις από τα παραπάνω συγκρίνοντάς τα με ορισμένες έννοιες από την "Πλάτωνος Φαρμακεία" του Jacques Derrida (La dissemination, 1972) και ένα απόσπασμα του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη με το οποίο κλείνει το βιβλίο του "Μελέτες και κατασκευές" (1981), προαναγγέλλοντας τον εκτεταμένο μετασχηματισμό της αρχιτεκτονικής σε επιμελητική πρακτική: «Προς το τέλος του 1980, παρουσιάστηκε, ξαφνικά και αναπάντεχα, ο εκδότης που μου πρότεινε να βγάλει αυτό το βιβλίο για τη δουλειά μου […] όταν, μάλιστα, αυτός ο εκδότης με άφηνε να κάνω όλο το βιβλίο μόνος μου: -για να το σχεδιάσω και για να το κατασκευάσω όπως θα έχτιζα ένα σπίτι, το δικό μου. Κι όπως μου δόθηκε η δυνατότητα, να διαλέξω, ό ίδιος, το υλικό του βιβλίου, σε φωτογραφίες και σχέδια και σε κείμενα […] όσο και για να φτιάξω, όπως θα το ήθελα, τη σελιδοποίηση και το εξώφυλλο και για να τα επιβλέψω, τελικά, όπως σε μιαν οικοδομή, την εκτύπωση και τη βιβλιοδεσία […] και που ο ίδιος το βλέπω σαν ένα καινούργιο αρχιτεκτονικό έργο, που σφραγίζεται και με την υπογραφή μου.[…] Και για να τελειώνω, τώρα, θα σημειώσω και κάποιες άλλες "κατασκευές”, που περάσανε από τα χέρια μου: -τις εκθέσεις που έχω κάνει, τις διαλέξεις που έχω δώσει, τα βιβλία και τα άλλα έντυπα που κυκλοφόρησα και τα διάφορα άρθρα που έγραψα και δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες, σε περιοδικά και σε βιβλία».