Η χαρακτική στην υπηρεσία της εικονογράφησης

Με τον περιληπτικό όρο χαρακτική εννοούμε τις τεχνικές και τις μεθόδους εκείνες με τις οποίες ένα έργο σχεδίου, ζωγραφικής ή γλυπτικής μεταφέρεται από τον καλλιτέχνη χαράκτη ή από άλλον τεχνίτη πάνω σε μια πλάκα ξύλου, χαλκού, πέτρας ή άλλου υλικού, και από εκεί τυπώνεται συνήθως σε χαρτί. Η χαρακτική διακρίνεται για τη δυνατότητα αναπαραγωγής ενός έργου. Αρχικός προορισμός της, η εικονογράφηση κειμένων. Το χαρακτικό έχει τη μοναδικότητα από τις υπόλοιπες εικαστικές κατηγορίες (ζωγραφική, γλυπτική, κ.ά.) να είναι λαϊκό, να γίνεται απόκτημα και των απλών, αδύναμων οικονομικά, ανθρώπων, αφού η τιμή του ηχεί προσιτή, πιο πολύ από ένα ζωγραφικό ή γλυπτό έργο. Το αντίτυπο μπορεί να διδάσκει, να τέρπει, να διασκεδάζει, αλλά και να δογματίζει, να θλίβει, να φρονηματίζει: να λειτουργεί μορφωτικά, πέρα από την όποια αισθητική του.
 
Τα πρωιμότερα χαρακτικά στην Ευρώπη είναι ξυλογραφίες, που χαράζονταν σαν τα γράμματα για να τυπωθούν. Τα εικονογραφημένα με χαρακτικά βιβλία βοηθούσαν το ευρύ κοινό να γνωρίσει τα κείμενα, που αλλιώς ήταν απρόσιτα, αφού ήσαν χειρόγραφα, πολύτιμα και πανάκριβα, στολισμένα με χειροποίητες έγχρωμες διακοσμητικές παραστάσεις. Η χάραξη των εικόνων πάνω σε μια πλάκα ξύλου ή αργότερα χαλκού εξασφάλιζε την αποτύπωσή τους σε πολλά αντίτυπα. Τα χαρακτικά χρησιμοποιήθηκαν εξάλλου για τον προσηλυτισμό στον Καθολικισμό και στην Ορθοδοξία, όπως και για την προπαγάνδα των πολιτικών παρατάξεων σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο από τον Μεσαίωνα και μετά.
 
Ολόκληρο τον 19ον αιώνα η ξυλογραφία αναδεικνύεται στην Ελλάδα σε βασική τεχνική της χαρακτικής, συνδεδεμένη άμεσα με την τυπογραφία ως εικονογράφηση, ενώ κατά τον 20όν αιώνα η εικονογράφηση βρίσκει στην ελληνική χαρακτική μεγάλους δασκάλους, όπως τον Γιάννη Κεφαλληνό και τον Κώστα Γραμματόπουλο, καθώς επίσης τους σπουδαίους Α. Τάσσο και Βάσω Κατράκη, αλλά και νεότερους χαράκτες εικονογράφους.


Η διάλεξη αυτή πραγματοποιήθηκε στο  πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων Τέχνη και Βιβλίο, με την επιμέλεια των Δημήτρη Παυλόπουλου, Αναπληρωτή Καθηγητή στην Ιστορία της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας  και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ, και Γιάννη Σκορδύλη, Συντηρητή Βιβλιακού Υλικού, Μεταπτυχιακού Σπουδαστή στην Ιστορία της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ.