Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και η κάθαρση στο Κράτος

Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο «Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ (ΙΟΥΛΙΟΣ 1974-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1975): Τα κρίσιμα συνταγματικοπολιτικά ζητήματα», που οργάνωσε το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ίδρυμα Θεμιστοκλή & Δημήτρη Τσάτσου, σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο Συνταγματικών & Θεσμικών Εξελίξεων Syntagma Watch, την Τρίτη 8 Οκτωβρίου, φωτίζοντας καίριας σημασίας κεφάλαια αυτής της κομβικής μεταπολιτευτικής περιόδου.

Το Συνέδριο χωρίστηκε σε δύο θεματικές ενότητες και οι ομιλητές ανέλυσαν με τις εισηγήσεις τους κρίσιμα ζητήματα. Στο πρώτο τραπέζι συζήτησης με θέμα «Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και η κάθαρση στο Κράτος», συμμετείχαν o Ευάνθης Χατζηβασιλείου (Καθηγητής, ΕΚΠΑ, Γενικός Γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής), ο Σωτήρης Ριζάς (Διευθυντής του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών), ο Κυριάκος Παπανικολάου (Λέκτορας, Νομική Σχολή ΔΠΘ) και ο Σπύρος Βλαχόπουλος (Καθηγητής, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ), με συντονίστρια τη Σταυρούλα Κτιστάκη (Καθηγήτρια, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Σύμβουλος ΣτΕ). Στο δεύτερο τραπέζι με θέμα «Οι δίκες της Χούντας, οι Συντακτικές Πράξεις, το Δημοψήφισμα και η Ε’ Αναθεωρητική Βουλή», με συντονίστρια την Κατερίνα Ηλιάδου (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ), συμμετείχαν ο Αλέξανδρος Δημάκης (Επίκουρος Καθηγητής, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ), η Βασιλική Χρήστου (Επίκουρη Καθηγήτρια, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ), ο Χαράλαμπος Κουρουνδής (Διδάκτορας Νομικής) και ο Γιάννης Τασόπουλος (Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, ΕΚΠΑ). Η εκδήλωση έκλεισε με τα συμπεράσματα που εξήχθησαν από τον Δημήτρη Χαραλάμπη, Πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης και τον Διδάκτορα Συνταγματικού Δικαίου, πρώην Ευρωβουλευτή Κώστα Μποτόπουλο.

Στο συνέδριο δεν επιχειρήθηκε μία συνολική αποτίμηση της Μεταπολίτευσης με την ευρεία έννοια που χρησιμοποιείται ο όρος, δηλαδή όλη η περίοδος της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, αλλά η εις βάθος διερεύνηση κρίσιμων συνταγματικών και θεσμικών γεγονότων κατά την πρώτη φάση μετάβασης από τη δικτατορία στη σταθεροποίηση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Όπως μάλιστα τονίστηκε, κατά τη διάρκεια αυτών των δώδεκα περίπου μηνών, που χαρακτηρίζονται από τον εξαιρετικά πυκνό ιστορικό και συνταγματικό χρόνο, τίθενται οι βάσεις για την ομαλή λειτουργία του πολιτικού συστήματος.

Γεγονότα σταθμούς την περίοδο αυτή αποτέλεσαν οι δίκες των πρωταιτίων, των βασανιστών και η δίκη για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν για την εξέγερση του Πολυτεχνείου, κατά τη διάρκεια των οποίων τέθηκαν σύνθετα νομικά ζητήματα τόσο από τη σκοπιά του συνταγματικού όσο και του ποινικού δικαίου. Σημειωτέον ότι χρειάστηκε να περάσουν αρκετοί μήνες μέχρι το Δ’ Ψήφισμα της Βουλής στις 18ης Ιανουαρίου 1975, για να διακηρυχθεί ότι «η δημοκρατία δικαίω ουδέποτε κατελύθη» και να χαρακτηριστούν οι Κυβερνήσεις της Χούντας ως Κυβερνήσεις βίας.

Η κάθαρση στο Κράτος αποτέλεσε ένα ακόμη μεγάλο κεφάλαιο του συνεδρίου. Στις ένοπλες δυνάμεις οι αποστρατεύσεις έγιναν σταδιακά για προφανείς λόγους και με μεγάλη προσοχή, αφού προηγουμένως είχε διασφαλιστεί ο έλεγχος των ενόπλων δυνάμεων από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και στη συνέχεια από την πρώτη πολιτική Κυβέρνηση Καραμανλή. Στη δικαιοσύνη οι διώξεις ήταν περιορισμένες και περιέλαβαν όσους αποδέχθηκαν υπουργικές θέσεις κατά την επταετία και όσους συναίνεσαν σε απολύσεις δικαστικών λειτουργών. Επιπλέον παραπέμφθηκαν στα πειθαρχικά όργανα όσοι δικαστές είχαν προαχθεί στα προεδρεία των ανωτάτων δικαστηρίων. Αντίθετα, ευρύτερη ήταν η κάθαρση στα πανεπιστήμια, από τα οποία απολύθηκαν περίπου 40 καθηγητές και υφηγητές και επιβλήθηκε η ποινή της προσωρινής παύσης σε άλλους τόσους.

Η τελική πράξη αποκατάστασης του δημοκρατικού κράτους δικαίου, η οποία και αυτή αναλύθηκε εμβριθώς στο συνέδριο, ήταν η ψήφιση του Συντάγματος του 1975 και η θέση του σε ισχύ στις 11 Ιουνίου. Παρ’ όλο που ο χαρακτηρισμός της ως αναθεωρητικής Βουλής αποσκοπούσε να θέσει όρια στο έργο της, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επρόκειτο για την άσκηση συντακτικής εξουσίας. Ανατρέχοντας δε στις συζητήσεις που διεξήχθησαν στην Ε’ Αναθεωρητική Βουλή ανάμεσα στις μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες εκείνης της περιόδου, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον Γεώργιο Μαύρο, τον Ηλία Ηλιού, αλλά και τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, τον Γεώργιο-Αλέξανδρο Μαγκάκη, τον Δημήτρη Τσάτσο, τον Κωνσταντίνο Παπακωνσταντίνο, διαφαίνεται ευκρινώς πως το Σύνταγμα του 1975 ήταν προϊόν μιας εξαιρετικά γόνιμης συζήτησης.

Ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα του Συνεδρίου ήταν ότι η ψήφιση του Συντάγματος του 1975 και οι θεσμικές αποφάσεις που λήφθηκαν τους πρώτους δώδεκα μήνες της Μεταπολίτευσης, σήμανε το οριστικό τέλος των παθογενειών και των ανωμαλιών που ταλάνισαν τον πολιτικό βίο για 60 χρόνια, με αφετηρία τον Εθνικό Διχασμό το 1915.