Η μέθοδος του Panofsky: Τα δυσδιάκριτα όρια ανάμεσα στην Εικονολογία και την Εικονογραφία

H ανακοίνωση αυτή έγινε στο πλαίσιο του Ε΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης με γενικό τίτλο «Ζητήματα ιστορίας, μεθοδολογίας, ιστοριογραφίας», που διοργάνωσαν η Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης (Ε.Ε.Ι.Τ.) σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη από τις 15 έως τις 17 Ιανουαρίου 2016.

Η   μέθοδος   του   Panofsky:   Τα   δυσδιάκριτα   όρια   ανάμεσα   στην Εικονολογία και την Εικονογραφία

Σημείωμα της ομιλήτριας

Στο δοκίμιο του «Εικονογραφία και Εικονολογία: Μία Εισαγωγή στην μελέτη της Τέχνης της Αναγέννησης», ο Erwin Panofsky σκιαγραφεί τα τρία στάδια της μεθόδου του: προ-εικονογραφική περιγραφή, εικονογραφική ανάλυση και εικονολογική ερμηνεία. Το δοκίμιο, που πρωτοεμφανίστηκε στο βιβλίο Studies in Iconology: Humanistic Themes in the Art of the Renaissance (1939) και ανατυπώθηκε στο Meaning in the Visual Arts (1955), παραμένει η μοναδική θεωρητική παράθεση της μεθόδου του Panofsky σχετικά με την Εικονολογία/Εικονογραφία. Ενώ οι ιστορικοί τέχνης ενστερνίστηκαν την εικονογραφία χωρίς καμία ουσιαστική κριτική, η εφαρμογή της εικονολογίας έμεινε συγκριτικά σπάνια και επίμαχη. Ο Panofsky στο κείμενο του είναι εξαιρετικά ασαφής. Ο ιστορικός τέχνης πρέπει να κάνει χρήση της «συνθετικής διαίσθησης» (synthetic intuition), η οποία ούτε ορίζεται, ούτε επεξηγείται στο εν λόγω κείμενο. Η ερμηνεία του έργου πρέπει να ελέγχεται από τον ιστορικό σε σχέση με «όσες περισσότερες πηγές… μπορεί να αφομοιώσει: πηγές που μαρτυρούν τις πολιτικές, ποιητικές, θεολογικές, φιλοσοφικές, κοινωνικές «τάσεις» (tendencies) της προσωπικότητας, περιόδου ή χώρας που βρίσκεται υπό διερεύνηση». Και ενώ κανείς μένει δύσπιστος μπροστά στην βιωσιμότητα του εγχειρήματος, δεν μπορεί παρά ν’ αναγνωρίσει, σε αυτό, τον προάγγελο των κριτικών προσεγγίσεων της «Νέας Ιστορίας της Τέχνης». Η προσέγγιση του Panofsky όμως ανήκει στις αρχές του εικοστού αιώνα και κατ’ επέκταση αφορά ένα συνολικό «επιστημονικό» σύστημα για την ερμηνεία των έργων τέχνης. Η ανακοίνωση αυτή θα επικεντρωθεί στον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος ο Panofsky εφήρμοσε την εικονολογία και συγκεκριμένα στα δοκίμια του βιβλίου του Studies in Iconology: Humanistic Themes in the Art of the Renaissance. Θα εξετάσω τον τρόπο με τον οποίο ο Panofsky «ελέγχει» το νόημα των έργων με βάση τις «πηγές» και εντέλει τη σχέση εικονολογίας και εικονογραφίας. Θα υποστηρίξω ότι ο Panofsky εφαρμόζει την εικονολογία με τρόπο περιορισμένο και κατευθυντήριο, όπου ενάντια στις αυστηρές προδιαγραφές της θεωρητικής του τοποθέτησης, η εικονογραφική ανάλυση έπεται και δεν προαπαιτείται της εικονολογικής ερμηνείας.