Η πολιτική ισχύς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης: ενισχύεται η δημοκρατία από τα ψηφιακά μέσα;

Ο τρόπος σύνδεσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με το ευρύ κοινό και ο πιθανός αντίκτυπός της σε μορφές κινητοποίησής του αποτελούν αμφιλεγόμενο ζήτημα για την επιστήμη της πολιτικής επικοινωνίας. Υπάρχουν, για παράδειγμα, αναλυτές, που πιστεύουν ότι οι εξεγέρσεις του Αραβικού κόσμου, γνωστές και ως «Αραβική Άνοιξη» ήταν στην ουσία η «άνοιξη του facebook», και άλλοι που απορρίπτουν αυτή την άποψη. Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται είναι αν και με ποιους τρόπους τα ψηφιακά μέσα μπορούν να οδηγήσουν στην εκδημοκρατικοποίηση αυταρχικών καθεστώτων. Λαμβάνοντας μέρος στη δημόσια συζήτηση το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) και η Γερμανική Πρεσβεία στην Αθήνα διοργάνωσαν δημόσια συζήτηση με θέμα:
Η πολιτική ισχύς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης: ενισχύεται η δημοκρατία από τα ψηφιακά μέσα;

Η εκδήλωση ξεκίνησε με τον εναρκτήριο χαιρετισμό του Πρέσβη της Γερμανίας  στην Αθήνα, Δρ. Roland Wegener

Είναι πλέον κοινός τόπος, ότι ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν σημαντικό ρόλο αλλάζοντας την φύση της επικοινωνίας και διαμορφώνοντας της ειδήσεις στο διαδίκτυο, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν από μόνα τους επαρκείς «φορείς» δημοκρατίας. Η λειτουργία τους ως εργαλεία, τα οποία προσφέρουν τα μέσα για αύξηση της ροής πληροφοριών, επικοινωνίας ή ακόμη και κινητοποίησης χρηστών είναι αδιαμφισβήτητη. Παρόλα αυτά, θα ήταν πολύ απλοϊκό να ισχυριστούμε ότι ιστοσελίδες όπως το facebook ή το twitter είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο πραγματοποιείται μια εξέγερση ή οποιουδήποτε είδους κινητοποίηση, ή ακόμη και ότι χωρίς τα μέσα αυτά δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί.

Ως εργαλεία επικοινωνίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται με διάφορους τρόπους και έχουν εισχωρήσει σε πεδία τα οποία στο παρελθόν θεωρούνταν καθαρά δημοσιογραφικά. Σήμερα οι διαδικτυακοί χώροι δημόσιας συζήτησης χρησιμοποιούνται από πολιτικούς, δημόσιους φορείς και πολιτικά ιδρύματα ως επίσημοι δίαυλοι μεταφοράς πληροφοριών και ανταλλαγής απόψεων με τους πολίτες. Χρησιμοποιούνται ως πηγή πληροφόρησης από δημοσιογράφους, μπορούν να αυξήσουν το αναγνωστικό κοινό περιοδικών, να δράσουν ως εναλλακτικοί μηχανισμοί διαφήμισης για ιδιωτικές εταιρείες ή στην πιο βασική τους χρήση, να είναι μέσα επικοινωνίας μεταξύ χρηστών ή δικτύων. Η σημασία, καθώς και ο βαθμός εισχώρησής τέτοιων χώρων δημόσιας συζήτησης στον κόσμο της επικοινωνίας είναι αναμφίβολος. Προσφέρουν έναν νέο χώρο πολιτικής συμμετοχής διευρύνοντας περαιτέρω τα παραδοσιακά σύνορα της «δημόσιας σφαίρας», δημιουργώντας την επονομαζόμενη «διαδικτυακή δημόσια σφαίρα». Εκεί όπου η κοινή γνώμη διαμορφώνεται μέσω μιας διαδικασίας από κάτω προς τα πάνω και υπάρχουν ενδεχομένως περισσότερες ευκαιρίες να επηρεαστεί η πολιτική ατζέντα.

Παρόλα αυτά, τα χαρακτηριστικά αυτά δεν μπορούν να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν την δημοκρατία απλά και μόνο λόγω της δυνατότητας που έχουν στην διάδοση ιδεών. Πρώτον, οι χώροι κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν εξαιρετικά «χαλαρά δίκτυα», τα οποία δεν προσφέρουν τις συνθήκες εκείνες, οι οποίες θα οδηγήσουν από μόνες τους στην κοινωνική κινητοποίηση ή τον σχηματισμό νέων ιδεών. Δεύτερον, δεν είναι αντιπροσωπευτικά του συνόλου της κοινωνίας αφού οι χρήστες τους είναι κυρίως άτομα νεαρής ηλικίας, ενώ ο αριθμός τους παραμένει εξαιρετικά περιορισμένος σε σύγκριση με τον συνολικό πληθυσμό μιας χώρας. Τέλος, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνεχίζουν να είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τους «νόμους» που ορίζουν και ελέγχουν την ροή πληροφοριών στο διαδίκτυο. Πρόκειται για παράγοντα που εγείρει ερωτήματα τόσο για την διαθεσιμότητα και όσο και την αξιοπιστία των δικτύων πληροφόρησης. Πράγματι, ακόμη και αν ένα μέρος της πολιτικής δράσης έχει γίνει ψηφιακό, δεν έχουμε μπει ακόμα στην εποχή όπου η τεχνολογία θα λειτουργεί ως ο μόνος χώρος πολιτικής. Επίσης ο κοινωνικός ρόλος που μπορεί να έχει το διαδίκτυο, δεν οδηγεί από μόνος του σε πολιτική κινητοποίηση και δράση.