Η Προσχολική Αγωγή στην Ελλάδα

Η διαΝΕΟσις παρακολουθώντας τις εξελίξεις έχει εγκαινιάσει το diaNEOsis LIVE, μια σειρά διαδικτυακών δημόσιων συζητήσεων πάνω σε επίκαιρα ερωτήματα που κυριαρχούν στον δημόσιο διάλογο σχετικά με την εξέλιξη και τις συνέπειες της πανδημίας αλλά και τα μεγάλα διαχρονικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η χώρα μας.

Το δέκατο πέμπτο diaNEOsis Live με θέμα «Η Προσχολική Αγωγή στην Ελλάδα» πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 7 Ιουλίου. Η συζήτηση διεξήχθη με αφορμή το νέο κείμενο εργασίας -σε συνεργασία με το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων-, που περιγράφει ένα νέο πλαίσιο για την προσχολική αγωγή στις ηλικίες 0-4 και, για πρώτη φορά, αναλύει λεπτομερώς πώς ακριβώς πρέπει να λειτουργούν όλοι οι παιδικοί και βρεφονηπιακοί σταθμοί στη χώρα. Στη συζήτηση, υπό τον συντονισμό του Διευθυντή Περιεχομένου της διαΝΕΟσις Θοδωρή Γεωργακόπουλου, τοποθετήθηκαν οι:

Δόμνα Μιχαηλίδου, Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων αρμόδια για θέματα Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης
Κώστας Μεγήρ, Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Yale, μέλος του Advisory Board της διαΝΕΟσις και συντονιστής της ομάδας εργασίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων
Κατερίνα Κατριβάνου, Πρόεδρος του Βρεφοκομείου Αθηνών – Υπεύθυνη των Παιδικών Σταθμών
Αγγελική Γενά, Κλινική Ψυχολόγος, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών
Γιούλα Μπλέσιου, Νηπιαγωγός και Ειδικός Παιδαγωγός.

Την έναρξη την εκδήλωσης χαιρέτισε ο Διονύσης Νικολάου, Γενικός Διευθυντής της διαΝΕΟσις, ο οποίος τόνισε τη σημασία του θέματος ειδικά μέσα στις σύγχρονες προκλήσεις. Ανέφερε ότι η πρόταση αυτή της διαΝΕΟσις καλύπτει τον πρώτο και κρισιμότερο κρίκο της εκπαίδευσης παιδιών 0-4 ετών, και μοιράστηκε ότι το ερευνητικό έργο της διαΝΕΟσις έχει ήδη αρχίσει να ξεδιπλώνεται και στις επόμενες εκπαιδευτικές βαθμίδες και επιμορφωτικές δράσεις. Ο κ. Νικολάου επεσήμανε ότι «η απόφασή μας να ανταποκριθούμε άμεσα, και μάλιστα αφιλοκερδώς, στην υποστήριξη αυτής της μελέτης έχει συγκεκριμένη αιτία, καθώς η προσχολική αγωγή είναι το θεμέλιο της προσωπικότητας κάθε ατόμου και κατ’ επέκταση της κοινωνίας και της οικονομίας και διαχρονικά δυστυχώς στη χώρα μας το προσχολικό στάδιο είναι η πιο παραμελημένη βαθμίδα εκπαίδευσης και χρειαζόμαστε πια ένα νέο πλαίσιο αγωγής».

Τον κύκλο των τοποθετήσεων άνοιξε η Υφυπουργός Δόμνα Μιχαηλίδου, η οποία αναφέρθηκε στην ανοιχτή διαβούλευση για το νέο πλαίσιο προσχολικής αγωγής που ξεκίνησε τη Δευτέρα 5 Ιουλίου, και σημείωσε ότι «το πλαίσιο αυτό είναι καθαρά παιδοκεντρικό και σκοπό έχει να μετατρέψει τους βρεφονηπιακούς σταθμούς σε ένα μηχανισμό, ένα όχημα ανάπτυξης δεξιοτήτων για το ίδιο το παιδί, την οικογένεια, την κοινωνία και εν τέλει και την οικονομία». Η Υφυπουργός υπογράμμισε ότι το πλαίσιο αυτό είναι ευέλικτο αναγνωρίζοντας ότι κάθε σταθμός γνωρίζει τις δικές του ανάγκες, σημειώνοντας όμως ότι το κράτος, για πρώτη φορά, όσον αφορά την παιδική προστασία, δεν θα έχει λόγο μόνο στο κτιριολογικό κομμάτι και της στελέχωσης των βρεφονηπιακών σταθμών, αλλά θα έχει ουσιαστικό λόγο στο να μπορεί κάθε παιδί να λαμβάνει όλα τα ερεθίσματα που αυξάνουν τις δεξιότητές του σε αυτή την πολύ σημαντική ηλικία. Με αυτό τον τρόπο, ανεξάρτητα από το εισόδημα των γονιών τους, όλα τα παιδιά θα είναι έτοιμα να ανταποκριθούν σε κάθε στάδιο της μετέπειτα τυπικής εκπαίδευσης στο καλύτερο δυνατό σημείο. Ταυτόχρονα, τόνισε τη σημασία που δίνει το πρόγραμμα στη διαδικασία της «πρώιμης ανίχνευσης» αναπτυξιακών δυσκολιών, αλλά και στην επικοινωνία της με τους γονείς. Επίσης, η κ. Μιχαηλίδου ανέλυσε τα στοιχεία στα οποία βασίζεται το αναλυτικό πλάνο για την προσχολική αγωγή, όπως είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων, η πρώιμη παρέμβαση, η ανάπτυξη ενός δικτύου μεντόρων που θα είναι σε επικοινωνία με τους βρεφονηπιαγωγούς και η σύσταση ενός Εθνικού Συμβουλίου Προσχολικής Αγωγής και Διαπαιδαγώγησης. Κλείνοντας τόνισε ότι «ερχόμαστε πια ως Πολιτεία να θέσουμε ένα απόλυτο ελάχιστο και να διασφαλίσουμε ότι κανένα παιδί δεν μένει πίσω».

Στη συνέχεια, το λόγο πήρε ο κ. Μεγήρ, ο οποίος μίλησε για τις βασικές αρχές και τους στόχους του νέου πλαισίου, αλλά και για την αξία της προσχολικής αγωγής. Πρώτα αναφέρθηκε στην αναγνώριση ότι μια δημοκρατική κοινωνία σαν την ελληνική πρέπει να προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλους. Το γεγονός ότι η πλαστικότητα του εγκεφάλου, όπως είπε, είναι στο μέγιστο κατά τα πρώτα 3-4 χρόνια της ζωής, σε συνδυασμό με το χάσμα που παρατηρείται μεταξύ της ανάπτυξης των παιδιών σε σχέση με την κοινωνική τους θέση, αναδεικνύει την ανάγκη για παροχή σε όλα τα παιδιά ίσων ευκαιριών για την ανάπτυξή τους, ανεξαρτήτως των πόρων της οικογένειας ή τον τόπο κατοικίας. Η δεύτερη αρχή στην οποία βασίζεται το πλαίσιο, σύμφωνα με τον κ. Μεγήρ, είναι ότι όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται ίσες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και την ανάπτυξη των οραμάτων τους μέσα στη ζωή. Αναφέρθηκε, επίσης, στη δημιουργία ενός νέου θεσμικού πλαισίου με τη σύσταση ενός Εθνικού Συμβουλίου Προσχολικής Αγωγής και Διαπαιδαγώγησης, το οποίο θα εξασφαλίζει τη λειτουργία της προσχολικής αγωγής και θα την κρατά ζωντανή, καθώς θα φροντίζει να την ανανεώνει και να την αναπροσαρμόζει. Υπογράμμισε, επίσης, ότι αντιμετωπίζει την ανάπτυξη των παιδιών ως ενιαία σε όλη τους την εκπαιδευτική πορεία και επομένως, το όραμα είναι η ύπαρξη μιας κυβερνητικής αρχής υπεύθυνης για τους βρεφονηπιακούς σταθμούς, η οποία θα συντονίζεται με τα υπόλοιπα εκπαιδευτικά κλιμάκια.

Η Γιούλα Μπλέσιου παρουσίασε τα βασικά στοιχεία του πλαισίου «Κυψέλη», το οποίο περιγράφεται αναλυτικά στο κείμενο εργασίας, επισημαίνοντας ότι αυτό αποτελεί μια αρχή διαλόγου και ότι δημιουργήθηκε για να συνδιαμορφωθεί από τους ανθρώπους που πρόκειται να το υλοποιήσουν. Ανέφερε κιόλας ότι λόγω της πανδημίας και των κλειστών σχολείων, πολλά από αυτά που η ομάδα εργασίας επιθυμούσε να ολοκληρώσει, θα πραγματοποιηθούν αργότερα. Μετά από διερεύνηση μοντέλων άλλων χωρών, όπως είπε, η ομάδα κατέληξε σε μια οργανωμένη και εφικτή πρόταση στην Ελλάδα του σήμερα, στην οποία η προσχολική αγωγή δεν είχε κανένα παιδαγωγικό πλαίσιο, ως μια βάση για το μέλλον, υπογραμμίζοντας και τον στόχο η προσχολική αγωγή να ενοποιηθεί και με τις μετέπειτα ηλικιακές ομάδες, όπως τα παιδιά 0-6 ή 0-8.

Στόχος του πλαισίου, όπως επεσήμανε η κ. Μπλέσιου, είναι να καλύψει παράλληλα τις ανάγκες των παιδιών, των γονιών, των επαγγελματιών παιδαγωγών, και των πλαισίων των ίδιων. «Πιστεύουμε ότι με μια οργανωμένη προσπάθεια μπορεί να γίνει μια σφαιρική ανάπτυξη των παιδιών με σεβασμό στην μοναδικότητα και τον προσωπικό ρυθμό ανάπτυξης κάθε παιδιού» είπε. Έτσι, το πλαίσιο ξεκινά με το να συμφωνήσει με τους παιδαγωγούς τις αξίες πάνω στις οποίες δουλεύει, όπως η ολιστική ανάπτυξη, η εμβάθυνση στις σχέσεις, η αξιοποίηση του περιβάλλοντος και της κοινότητας και, σε πιο πρακτικό επίπεδο, η ενεργή συμμετοχή και το παιχνίδι μέσα από τη διάδραση και την έρευνα. Το πρόγραμμα δομείται γύρω από συγκεκριμένες δραστηριότητες οι οποίες στοχεύουν στην παροχή ερεθισμάτων για την ανάπτυξη των γνωσιακών, γλωσσικών, κοινωνικών, συναισθηματικών και κινητικών δεξιοτήτων των παιδιών. Συγκεκριμένα χωρίζεται σε πέντε ξεχωριστές πτυχές, κάθε μία εκ των οποίων αποτελεί πρακτικό εργαλείο για παιδαγωγούς και για τη ζωή στον παιδικό ή βρεφονηπιακό σταθμό. Όλες οι παιδαγωγικές πρακτικές που προτείνονται έχουν το παιδί και τον/ην παιδαγωγό στο κέντρο με την προσδοκία αυτή η σύμπραξη να εκπέμπει το φως της προς την κοινότητα και τους γονείς, οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται ως ενεργά μέλη της μαθησιακής διαδικασίας. Στόχος του πλαισίου «Κυψέλη» είναι να δημιουργήσει διαδρομές για όλους ανεξαιρέτως τους παιδικούς σταθμούς στη χώρα. Κλείνοντας, είπε ότι περιμένει με χαρά τα σχόλια και ότι ελπίζει στη σύμπραξη όσων θέλουν να συμμετάσχουν στη διαβούλευση και στη συνέχεια της ερευνητικής δουλειάς προς ένα λειτουργικό, εφικτό και οργανωμένο πλαίσιο για τη προσχολική αγωγή στη χώρα μας.

Η Κατερίνα Κατριβάνου στην τοποθέτησή της μετέφερε την εικόνα από το πεδίο και τις πραγματικές ανάγκες των βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών από την εμπειρία της κυρίως ως προς το διοικητικό σκέλος. Αρχικά επεσήμανε πως η αναγκαιότητα ενός ενιαίου πλαισίου προσχολικής αγωγής, γεωγραφικά και ηλιακά, είναι αδιαπραγμάτευτη. Τόνισε την ανάγκη υπαγωγής της προσχολικής αγωγής σε ένα και μόνο Υπουργείο, όπως το Υπουργείο Παιδείας, ώστε να υπάρχουν διακριτοί ρόλοι και αρτιότερος συντονισμός. Σχετικά με το παιδαγωγικό σκέλος, παρατήρησε με χαρά ομοιότητες στο πλαίσιο «Κυψέλη» με όσα εφαρμόζονται ήδη στο δημοτικό βρεφοκομείο σταθμό του Δήμου Αθηναίων, όπως και με το πρόγραμμα προσχολικής αγωγής που αναπτύσσει το τμήμα Αγωγής και Φροντίδας στη Πρώιμη Παιδική Ηλικία και Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Υπογράμμισε τη σημασία της ύπαρξης ενός συμβούλου εντός των δομών, γεγονός το οποίο συμβάλει και στην πιο άμεση επικοινωνία με τους γονείς, και σημείωσε τη συνεργασία μεταξύ των δύο φορέων και την από κοινού δημιουργίας ενός πρωτοκόλλου για την πρώιμη ανίχνευση περιπτώσεων που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Πρότεινε επίσης, την επιμόρφωση και των ίδιων γονέων προς μία προσπάθεια υιοθέτησης κοινών πρακτικών που ωφελεί τα παιδιά. Τέλος, αναφερόμενη στο Προεδρικό διάταγμα του 2017 είπε πως αυτό ότι δημιουργεί προβλήματα στις δομές, και ειδικότερα η αντικειμενική αδυναμία συμμόρφωσης των κτιριακών υποδομών των παιδικών σταθμών πανελλαδικά, όσο και η καθυστέρηση στο θέμα προσλήψεων προσωπικού.

Τέλος, η Αγγελική Γενά μίλησε για το σημαντικό κομμάτι της έγκαιρης ανίχνευσης των αναπτυξιακών διαταραχών στα παιδιά αυτής της ηλικίας. Επεσήμανε ότι για πρώτη φορά η πολιτική ηγεσία στοχεύει να αξιολογήσει το έργο των δομών προσχολικής αγωγής, και έτσι «δημιουργείται ο δρόμος για να βελτιώσουμε τις υπάρχουσες καταστάσεις». Στη συνέχεια, ως μέλος της Επιτροπής Ανίχνευσης και Μετρήσεων μίλησε για το διττό στόχο της τελευταίας. Πρώτον, επιδιώκει τον εντοπισμό ένα συνόλου αξιολογήσεων οι οποίες θα απαντούν στο ερώτημα αν ένα παιδί χρήζει περαιτέρω αξιολόγησης ή όχι, καθώς με αυτό τον τρόπο δεν θα γίνεται η διάγνωση εντός των βρεφονηπιακών σταθμών, αλλά μια πρώτη ανίχνευση αν θα πρέπει το παιδί να προσέλθει για αξιολόγηση στους κατάλληλους φορείς. Η δεύτερη στόχευση της Επιτροπής είναι η συστηματική αξιολόγηση του έργου των βρεφονηπιακών σταθμών της χώρας και της αναπτυξιακής βελτίωσης των παιδιών που φοιτούν σε αυτά με βάση συγκεκριμένες παραμέτρους ως σύνολο, από χρονιά σε χρονιά, ενώ ανέλυσε τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση.

Κλείνοντας, η Υφυπουργός σημείωσε ότι «σκοπός μας είναι το ενιαίο πλαίσιο, να αναγνωρίσουμε τις καλές προσπάθειες, να κτίζουμε πάνω στις καλές πρακτικές, και ως Πολιτεία και Κεντρική Διοίκηση να διασφαλίζουμε ότι δεν υπάρχει κανένας βρεφονηπιακός σταθμός ο οποίος ποιοτικά να πέφτει κάτω από αυτές», ενώ τόνισε τη σημασία της αξιολόγησης για τη συνεχή βελτιστοποίηση του έργου και της βιωσιμότητάς του.