Η στρατιωτική ζωή στη νεοελληνική λογοτεχνία

Η ποιήτρια, συγγραφέας και δημοσιογράφος, Έλενα Χουζούρη, πραγματοποίησε στο πλαίσιο των Blod Web Lectures μια διάλεξη χωρίς  την παρουσία κοινού, η οποία είχε αφορμή και σύστημα αναφοράς τη μελέτη της «Η στρατιωτική ζωή στη νεοελληνική λογοτεχνία» (εκδόσεις “Επίκεντρο”) στην οποία εξετάζει και ανθολογεί κείμενα που έχουν ως αφετηρία τα βιώματα των συγγραφέων τους από τη στρατιωτική τους θητεία ή και από τη συμμετοχή τους σε πολέμους.

Η «εμπόλεμη λογοτεχνία» - υπογραμμίζει η ομιλήτρια - είναι μια διακριτή κατηγορία μέσα στη λογοτεχνία που εμπνέεται από τη στρατιωτική ζωή, σε παγκόσμιο επίπεδο, με εκπροσώπους κορυφαίους συγγραφείς. Στη νεοελληνική λογοτεχνία το φαινόμενο είναι εντονότερο, αν λάβουμε υπόψη μας ότι, κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, η χώρα γνώρισε αλλεπάλληλους πολέμους, ξεκινώντας από τους Βαλκανικούς και καταλήγοντας στον Εμφύλιο, συν τη συμμετοχή μας στον πόλεμο της Κορέας. Όλος αυτός ο αχός και η αντάρα των πολέμων έχει εμπνεύσει μια σειρά σημαντικών συγγραφέων μας, αρκετοί από τους οποίους έχουν καταθέσει στις λογοτεχνικές τους σελίδες και τα προσωπικά τους βιώματα από τους πολέμους στους οποίους έχουν συμμετάσχει.

Οι εμπόλεμες αυτές σελίδες σαφώς και διαφοροποιούνται από εκείνες που αναπαριστούν την εν ειρήνη στρατιωτική ζωή. Οι διαφορές αφορούν τα θεματικά μοτίβα και στους χώρους (π.χ. άθλιες καιρικές συνθήκες, χαρακώματα, αμπριά, δύσβατα βουνά από τη μια, οργανωμένα στρατόπεδα, ΚΨΜ, πεδία ασκήσεων από την άλλη), τους πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές (εύζωνοι, ημιονηγοί, εθελοντές στρατιώτες ή μαχητές από τη μια, νεοσύλλεκτοι στρατιώτες και υπαξιωματικοί από την άλλη) και τους γλωσσικούς κώδικες. Διαφορετικές εκφράσεις και χαρακτηρισμούς διαβάζουμε στη μια κατηγορία, διαφορετικές στην άλλη. Ωστόσο και οι μεν και οι δε στο σύνολό τους συνθέτουν αυτό που χαρακτηρίζει ως «ποιητική του στρατού» – τις σχέσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στους στρατιώτες και τους αξιωματικούς.

Σε πολλές από τις σελίδες που αναφέρονται στην στρατιωτική ζωή, ανιχνεύονται όλες οι αλλαγές που έχουν συμβεί στη νεοελληνική λογοτεχνία, από τις πρώτες λογοτεχνικές καταθέσεις του 19ου αιώνα έως πρόσφατα, βρίσκονται σ’ αυτές τις σελίδες. Από τους πρώτους άτεχνους σχεδιασμούς, στον απλοϊκό νατουραλισμό και στον κοινωνικό ρεαλισμό, στον ωμό, σκληρό νατουραλισμό, στο πολιτικό μυθιστόρημα αλλά και στο υπαρξιακό, στο φανταστικό και συμβολικό, στο μυθιστόρημα-ντοκουμέντο, στο νεωτερικό μυθιστόρημα, στην απομυθοποίηση και στην παρωδία, έως και το ιστορικό ή το νέο ιστορικό και αστυνομικό μυθιστόρημα του 21ου αιώνα. Είναι εντυπωσιακό το πόσο σ’ αυτές τις σελίδες βλέπει κανείς να καθρεφτίζεται ολόκληρη η πορεία της νεοελληνικής λογοτεχνίας μέσα στον χρόνο.