Ιάννης Ξενάκης και αλγοριθμική μουσική

Ο Ιάννης Ξενάκης ήταν πρωτοπόρος στη χρήση αλγοριθμικών τεχνικών και μαθηματικών μοντέλων σε σύνθεση μουσικής και εικαστικών έργων με πολυμέσα. Συνδύασε αρχιτεκτονική, μαθηματικά, μουσική και τέχνη για να δημιουργήσει avant garde συνθέσεις και εικαστικά έργα που δεν θα ήταν δυνατά χωρίς τις βαθύτερες αλγοριθμικές και μαθηματικές του γνώσεις, και τη χρήση ελεγχόμενης τυχαιότητας και στοχαστικών διαδικασιών. Η ομιλία χρησιμοποιεί παραδείγματα από έργα αλγοριθμικής και στοχαστικής μουσικής του Ξενάκη, όπως το Concret PH, Metastasis, και UPIC, για να εξερευνήσει τους τρόπους που πιθανώς θα έγραφε σήμερα ο Ξενάκης μουσική έχοντας πρόσβαση στη μοντέρνα τεχνολογία του σήμερα, όπως τα κινητά τηλέφωνα και άλλες φορητές υπολογιστικές συσκευές.

Αυτή η ομιλία/μουσική εκτέλεση -στη διασταύρωση επιστήμης και καλών τεχνών- εξηγεί μερικές από τις τεχνικές του Ξενάκη στο ευρύ κοινό, και παρουσιάζει πώς έχει εξελιχθεί ο χώρος της αλγοριθμικής και στοχαστικής μουσικής σε αυτά τα είκοσι χρόνια από τον θάνατό του. Ενώ οι ιδέες και οι τεχνικές που εισήγαγε και χρησιμοποίησε ο Ξενάκης είναι πλέον καλά κατανοητές, η σημερινή μουσική τεχνολογία έχει εξελιχθεί σημαντικά, λόγω της ενσωμάτωσης τεχνητής νοημοσύνης, προηγμένων αλγορίθμων, και αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, τεχνικές και τεχνολογία που δεν ήταν διαθέσιμες στον Ξενάκη.

Η ομιλία επικεντρωνεται σε θέματα και παραδείγματα που καλύπτει η διεθνής δράση Meta-Xenakis (http://meta-xenakis.org). Αυτά συμπεριλαμβάνουν: τον συνδυασμό μουσικής, επιστήμης, και τεχνολογίας - την ζωντανή αναβίωση ενός από τα πρώτα έργα του Ξενάκη, το Concret PH, μέσω της χρήσης ηχείων και οθονών κινητών τηλεφώνων - το UPIC (ένα σύστημα που ανέπτυξε ο Ξενάκης για τη σύνθεση μουσικής μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών) - τις μεθόδους και τεχνικές σύνθεσης του Ξενάκη, και το πώς αυτές μπορούν να ενισχυθούν με νεότερες ιδέες σχετικές με την δημιουργία υπολογιστικών μοντέλων της ανθρώπινης αισθητικής και δημιουργικότητας - το πώς οι μουσικές χειρονομίες και η σημειογραφία μπορούν να εξελιχθούν με την πρόοδο στους αισθητήρες, τη μετάφραση δεδομένων σε άλλα μέσα, και τις τεχνικές αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή - και το πώς η στοχαστική μουσική και η τέχνη μπορούν να εξελιχθούν μέσω άλλων μαθηματικών μεθόδων και μοντέλων που δεν χρησιμοποίησε ο Ξενάκης, για να συνδυάσουν ιδέες και τεχνικές από κλασική μουσική θεωρία με το σύνολο των τεχνικών που εισήγαγε ο ίδιος.

Η ομιλία παρουσιάζει επίσης μια ανασκόπηση του πρόσφατου διήμερου συνεδρίου για Αλγοριθμικές Τέχνες (http://AlgoArts.org), εμπνευσμένο εν μέρει από τον Ξενάκη, με τη συγχρηματοδότηση του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών (National Science Foundation - NSF) και του Εθνικού Κληροδοτήματος για τις Τέχνες (National Endowment for the Arts - NEA), των ΗΠΑ.

Κατά το πρώτο μέρος της ομιλίας, ο Βασίλης Μάναρης παρουσιάζει τα διάφορα θέματα. Μαζί του είναι οι ερευνήτριες των Αλγοριθμικών Τεχνών (AlgoArts), Annie Forgette και Sammi Ramsden, οι οποίες θα παρουσιάσουν μερικές από αυτές τις τεχνικές, με ζωντανά παραδείγματα με χρήση τεχνολογίας. Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας, η εκτέλεση του κομματιού «On the Fractal Nature of Being...» αναδεικνύει και ανακεφαλαιώνει όσα παρουσιάστηκαν. Ερμηνεύουν οι μουσικοί (με σειρά εμφάνισης) Ιωάννης Μπαφαλούκας στο πιάνο, Leslie Jones και Daniel Brown στο τσέλο, και η Devon Wyland στο φαγκότο. Η παράσταση συμπεριλάμβάνει συμμετοχή κοινού μέσω κινητών τηλεφώνων, χρησιμοποιώντας τα ηχεία και δεδομένα από τα επιταχυνσιόμετρα αυτών. 

Το Meta-Xenakis αποτελεί μία διεθνή συνένωση ιδρυμάτων και φορέων με στόχο τον εορτασμό της επετείου των 100 χρόνων από την γέννηση του μεγάλου Έλληνα συνθέτη και στοχαστή Ιάννη Ξενάκη (1922-2001).

Η πρωτοβουλία ανήκει στην στενή συνεργάτιδα του Ξενάκη και προέδρου του CIX (Centre Iannis Xenakis) Sharon Kanach και ξεκίνησε με την συνεργασία μεταξύ των δύο φορέων που είχε ιδρύσει ο Ξενάκης, το CIX (διάδοχος του CeMAMU) στη Γαλλία και το ΚΣΥΜΕ (Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας) στην Ελλάδα. Σύντομα προστέθηκαν και το Ωδείον Αθηνών, ο Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής, Ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής/Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», η Ένωση Ελλήνων Μουσουργών, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και το Γαλλικό Ινστιτούτο της Ελλάδας, και σε διεθνές επίπεδο, τα Xenakis Project of the Americas (ΗΠΑ), Universidad Nacional Autonoma de Mexico (Mεξικό) και Nagoya City University (Ιαπωνία).

Οι εκδηλώσεις, που θα διατρέχουν ολόκληρο το 2022, περιλαμβάνουν διεθνές υβριδικό συνέδριο, συναυλίες, εκθέσεις, διαλέξεις, σεμινάρια, ντοκιμαντέρ, διαγωνισμό σύνθεσης, κ.ά., και θα προβάλλονται από τον κοινό ιστότοπο (https://meta-xenakis.org). Εκτός από τις βασικές δράσεις που διοργανώνουν τα βασικά μέλη του consortium, στο Meta-Xenakis εντάσσονται και δράσεις συνεργαζόμενων φορέων.

Η δράση εντάσσεται στο Meta-Xenakis για τον διεθνή εορτασμό των 100 χρόνων από τη γέννηση του Ιάννη Ξενάκη.