Ιφιγένεια η εν Αυλίδι του Ευριπίδη

Η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη) και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος διοργάνωσαν επιστημονικό συμπόσιο με τίτλο: Το θήλυ και οι ανατρεπτικές όψεις του στην ελληνική αρχαιότητα.

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ: Éliane Allouch (ψυχαναλύτρια, SPF), Marie de Gandt (ελληνίστρια), Γιώργης Γιατρομανωλάκης (συγγραφέας, ελληνιστής), Σωτήρης Μανωλόπουλος (ψυχαναλυτής, ΕΨΕ), Claire Nancy (ελληνίστρια), Patricia Rossi (ψυχαναλύτρια, SPF), Sylvie Sesé-Léger (ψυχαναλύτρια, SPF), Agnès Verlet (ψυχαναλύτρια, SPF), Θανάσης Χατζόπουλος (ποιητής, ψυχαναλυτής, SPF).
 

Το δημοκρατικό πολίτευμα στην Αρχαία Ελλάδα δεν παραχωρούσε στην πραγματικότητα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Μόνο η αναπαραγωγική τους λειτουργία λαμβανόταν υπόψη. Κάποιες θαρραλέες όμως, όπως η Ξανθίππη, η σύζυγος του Σωκράτη, ή η ποιήτρια Σαπφώ, τόλμησαν να αντιτεθούν σε αυτή την τάξη πραγμάτων.
 

Τραγικοί συγγραφείς, κυρίως ο Ευριπίδης, αλλά και συγγραφείς λαϊκών μύθων έδωσαν τη δυνατότητα να εξερευνηθούν οι διάφορες –ασυνείδητες– εκφάνσεις της γυναικείας σκέψης εκείνης της εποχής. Οι εκφάνσεις αυτές επηρεάζουν ακόμα και σήμερα, με γόνιμο τρόπο, τη σχέση μας με το θήλυ. Οι αρχαιοελληνικές γυναικείες φιγούρες (όπως η Λυσιστράτη, η Μήδεια, η Αγαύη, η Ιφιγένεια, η Πασιφάη, η Ψυχή, η Ξανθίππη, η Ιοκάστη) μέσα από τις αναπαραστάσεις τους στη μυθολογία, στη λογοτεχνία και στη ζωγραφική έθεσαν σε αμφισβήτηση τα θεμέλια του θηλυκού προτύπου στις δυτικές κοινωνίες.
 

Φωτίζοντας υπό αυτή την οπτική γωνία τους παραπάνω μύθους, ανακύπτουν σύγχρονα ερωτήματα σχετικά με τη σεξουαλικότητα, τις ορμές, το θάνατο και την ετερότητα. Ακολουθώντας τα αρχαία μονοπάτια με το σημερινό βήμα τους, ψυχαναλύτριες και ψυχαναλυτές, ελληνίστριες και ελληνιστές, ξεδιπλώνουν τις ερμηνείες τους.

Ιφιγένεια η εν Αυλίδι του Ευριπίδη

Ο Σωτήρης Μανωλόπουλος γράφει ότι επιθυμεί να εξετάσει την Ιφιγένεια,

ως απεικόνιση της θυσίας του ατόμου, που φαντάζεται ότι ενώνεται με το «όλον» της μεγάλης ομάδας για να «σωθεί» και να τη «σώσει» από τη διάλυση που την απειλεί, τη στιγμή που απαρτιώνεται ως μονάδα.

«Ταυτόχρονα» μας λέει ότι «είναι μια απεικόνιση της θυσίας μιας πρωταρχικής ένωσης (αρχαϊκής μητέρας, μεγάλης ομάδας) για να αναδυθεί το άτομο ως μονάδα». Σε αυτή τη διπλή κίνηση από την ανάδυση του ατόμου ως μονάδας από την ένωση με την αρχαϊκή μητέρα στην ένωση με το όλον της ομάδας, η υποκειμενική απαρτίωση της Ιφιγένειας έρχεται να υπάρξει μόνον και ίσα ίσα για να αποδεχτεί τον θυσιαστικό της θάνατο, υπακούοντας στην πατρική εντολή. Η τραγωδία εδώ επισημαίνει ότι η σύσταση του υποκειμένου βασίζεται στο «είναι προς θάνατόν» του. Ότι το υποκείμενο γίνεται υποκείμενο από τη στιγμή που υπόκειται στη θνητότητά του. Βεβαίως αυτό συμβαίνει εδώ με τον τραγικό τρόπο της θυσίας, αλλά και με τη θεϊκή παρέμβαση που καθιστά εντέλει τη θυσία μια μεταφορά, αφού η θεά σώζει την Ιφιγένεια από το θάνατο, για να τη μεταφέρει στη χώρα των Ταύρων. Έτσι το θήλυ που συναινεί στη θυσία του, και μέσω αυτής στην υποκειμενικότητά του, για να σώσει την ομάδα, βρίσκεται στην κατάσταση της «εξορίας», η οποία γίνεται φύλακας αυτής ως υποκειμένου.