Ο Ίππος στον Ελληνικό Κόσμο - 3η διάλεξη

Ο Ίππος στον Ελληνικό Κόσμο

H εμμονή των Ελλήνων με το Άλογο στο δύσκολο περιβάλλον τους, και πώς η σχέση αυτή διαμόρφωσε την ιστορία τους από τη Μυκηναϊκή εποχή μέχρι το Αλβανικό Μέτωπο, τον Εμφύλιο και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια

Το άλογο κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην Ιστορία της Ανθρωπότητας. Από την εξημέρωσή του στην στέπα, άνοιξε στον άνθρωπο πρωτοφανείς δυνατότητες κίνησης στον χώρο και απίστευτες ταχύτητες μετακίνησης. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες και το άλογο έρχονται μαζί στον χώρο του Αιγαίου στη Μέση εποχή του Χαλκού. Και από τότε η γοητεία που ασκεί το ζώο αυτό της στέπας παραμένει έντονη και διαρκής. Αλλά το τεράστιο κόστος συντήρησης ενός αλόγου έξω από το οικοσύστημα της ασιατικής και ευρασιατικής στέπας –καθώς και της δυτικής επέκτασής της στις πεδιάδες πέρα από τα Καρπάθια– σημαίνει ότι η κατοχή του περιορίζεται σε μια αριστοκρατία. Το άλογο γίνεται σύμβολο πλούτου και ισχύος.

Ο Ίππος πρωταγωνιστεί σε όλη την ελληνική μυθολογία και διαπερνά την Ιστορία. Από τον Ίππιο Ποσειδώνα, τον αρματηλάτη Ήλιο-Απόλλωνα, τους μυθικούς Κενταύρους της Θεσσαλίας, τους Διόσκουρους στη Σπάρτη και τους Ιπποδαμαστές της Ιλιάδας, περνάμε στα Ολυμπιακά ιππικά αγωνίσματα, στους ιππείς του Παρθενώνα και την Ιππική του Ξενοφώντα, τον Βουκέφαλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον έφιππο Κύριο (γνωστό παλαιότερα σαν «Θράκα ιππέα»), τις ταξιδιωτικές άμαξες, τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης, την καταπληκτική εκστρατεία του Βελισάριου στην Αφρική με άλογα που μεταφέρθηκαν με πλοία, και τους έφιππους αγίους Γεώργιο, Δημήτριο, Μηνά, Μερκούριο και τους Θεοδώρους.

Οι διαρκείς επαφές των Ελλήνων με τους ιππικούς λαούς της στέπας, και η γειτνίαση με τις ιππικές αυτοκρατορίες των Αχαιμενιδών, των Πάρθων και των Σασσανιδών ωθούν τον Ελληνικό Κόσμο να υιοθετήσει πολλές από τις καινοτομίες των λαών αυτών. Οι ιππικές στρατιωτικές ικανότητες εορτάζονται με την καθιέρωση ιππικών αγωνισμάτων και τελετουργιών.

Γύρω στα χρόνια του Χριστού ανοίγουν οι εμπορικοί δρόμοι μέσω των λαών της στέπας, που συνδέουν εμπορικά τη Μεσόγειο κι όλη τη Μέση Ανατολή με την Κίνα και την Ινδία. Ο Δρόμος του Μεταξιού. Οι μεγάλες θρησκείες, Βουδισμός, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός και Ισλάμ διαδίδονται πάνω στο άλογο κατά μήκος των εμπορικών δρόμων. Οι ακατάπαυστες μεταναστεύσεις των έφιππων Αλταϊκών νομάδων προς τα δυτικά θα πλήξουν καίρια το Βυζάντιο και θα οδηγήσουν στην εδραίωση του Τουρκικού Κόσμου στην Δυτική Ασία. Ακολουθεί η Άλωση της Κων/πόλεως και σύντομα θα βρεθούν «τα άλογα του Ισλάμ ψηλά στον Δούναβη».

Σχεδόν ταυτόχρονα, οι Δυτικοευρωπαίοι χρησιμοποιώντας τις Βυζαντινές τεχνικές θαλάσσιας μεταφοράς αλόγων, μεταφέρουν εκατοντάδες άλογα στην Αμερική, όπου οι ιππείς τους θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην κατάκτηση των γηγενών πολιτισμών.

Ο ειδικός ρόλος του αλόγου στις ανθρώπινες κοινωνίες κλείνει στο 2ο μισό του 20ού αιώνα με την ανάπτυξη της μηχανοκίνησης. Έτσι, στην διάρκεια του δικού μας βίου είχαμε το «προνόμιο» να δούμε το τέλος της ιπποκίνησης, μιας σχέσης που άνοιξε στον άνθρωπο τον χώρο και που καθόρισε τις ιστορικές εξελίξεις για τέσσερις χιλιάδες χρόνια.

Και μιλώντας για το άλογο, δεν πρέπει να ξεχνάμε και το «εξώγαμο» τέκνο, τον ημίονο, το μουλάρι, αυτόν τον ακούραστο συνεργάτη των ορεινών πληθυσμών, αλλά και διαρκή σύντροφο και τροφοδότη του Έλληνα στρατιώτη από τους Βαλκανικούς και την Μικρασία μέχρι την Πίνδο και την Αλβανία.

Τα ΘΕΜΑΤΑ που θα ΕΞΕΤΑΣΤΟΥΝ στις ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ είναι:

Η Φυσική Ιστορία (περιττοδάκτυλα κλπ) και τα Φυσικά Χαρακτηριστικά του Αλόγου (ζωή στην πεδιάδα-στέπα, αρπακτικά, ανατομία, όραση, ύπνος). Η Εξημέρωση (μετά το τέλος των Παγετώνων), Εξαρτήματα της Εξημέρωσης κλπ. Η Διάδοση-Εξάπλωση του Εξημερωμένου Αλόγου, οι Ινδοευρωπαίοι (;). Η επίδραση του Αλόγου στον Πολιτισμό (δυνατότητες του ζώου: ταχύτητα, αντοχή, μεταφορική και ελκτική ικανότητα, ανάγκες σε τροφή και νερό, το στάβλισμα).

Το Άλογο στους Νομάδες και οι Πολεμικές Τακτικές τους (η θρυλική Τόμυρις, βασίλισσα των Μασσαγετών-Σκυθών, και ο θάνατος του Κύρου του Μεγάλου, οι Αμαζόνες, οι Σκύθες του Εύξεινου Πόντου, οι Τουρκογενείς και άλλοι λαοί της Κεντρικής και Ανατολικής Ασίας: Ούννοι, Άβαροι, Σελτζούκοι, Μογγόλοι κλπ). Οι Έφιπποι Σύμμαχοι των Τρώων (Φρύγες, Παφλαγόνες κ.ά.) και ο Ρήσος. Οι Ιρανοί.

Το Άλογο στους Αγρότες. Το Άλογο στο Κυνήγι. Τα Ιπποφορβεία. Η Ιπποσκευή. Οι Ταχυδρομικοί Σταθμοί.

Το Άλογο-Σύμβολο: Εξουσίας, Υπερηφάνειας, Δύναμης, Ισχύος, Αίγλης, Ομορφιάς, Τα-ξικής Ανωτερότητας (παρελάσεις, αθλήματα, πολεμικές επιδείξεις, πολιτειακά δικαιώματα: ιππείς στην Αθήνα και τη Ρώμη, κυνηγετικός σύντροφος, αλλά και παράγοντας κοινωνικού ψυχισμού, εφησυχασμού, σιγουριάς, αισθήματος εξασφάλισης).

Οι Έφιπποι Αυτοκράτορες της Ρώμης και του Βυζαντίου, οι Έφιπποι Άγιοι (κυρίως μετά τον 11ο αιώνα, όταν ακόμα και ο άγιος Δημήτριος ανεβαίνει σε άλογο).

Το Άλογο στον Πόλεμο: Αρχαιότητα, Βυζαντινή Αυτοκρατορία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Σύγχρονη εποχή (1821 – 05 HORSE L T 0121950-1960).

Για τον Ήρωα Ιππέα, την κυρίαρχη θεότητα της Ρωμαϊκής εποχής ιδίως στους μη ελληνικούς λαούς που ενσωματώνονται σταδιακά στον ελληνορωμαϊκό κόσμο στα Βαλκάνια και τη Μικρασία, κάνει μία σύντομη παρέμβαση η ιστορικός Μαριάννα Κορομηλά.