Ιστορίες Γυναικών…

Eίναι η τρίτη χρονιά φέτος που το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων "Φοίβος Ανωγειανάκης"-Κέντρο Εθνομουσικολογίας, μέσα από τις εκδηλώσεις του, επιδιώκει να φωτίσει τον ρόλο της μουσικής στη διαμόρφωση συλλογικών ταυτοτήτων. Το 2021, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, στο πλαίσιο των δράσεων «Μουσική και Εθνική ταυτότητα», διερευνήθηκε ο ρόλος της μουσικής στη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας με επίκεντρο τα τραγούδια της Επανάστασης του 1821. Στη συνέχεια, το 2022, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την Μικρασιατική καταστροφή, στο πλαίσιο των δράσεων «Μουσική και προσφυγική ταυτότητα», διερευνήθηκε το μουσικό αποτύπωμα του εθνικού τραύματος που υπήρξε η Μικρασιατική καταστροφή στην ταυτότητα της σύγχρονης Ελλάδας.

Για το 2023, ο τριετής κύκλος δράσεων του Μουσείου «Μουσικές ταυτότητες» πραγματεύεται τη θέση και τη σημασία της μουσικής στη διαδικασία διαμόρφωσης της συλλογικής ταυτότητας μη ευνοημένων κοινωνικών ομάδων. Πρόκειται για τις γυναίκες, τον κόσμο του περιθωρίου και της παραβατικότητας, και τους τσιγγάνους-ρομά μουσικούς.

Οι γυναίκες μέσα από το τραγούδι και το χορό τους αναπαριστούν και διαπραγματεύονται τη σχέση τους με τον εαυτό τους και τον κόσμο, συγκροτώντας τη γυναικεία τους ταυτότητα, είτε ως μέλη μιας παραδοσιακής κοινότητας μέσα στην οποία εκφράζονται μουσικά, είτε ως επαγγελματίες καλλιτέχνες στο πάλκο μιας ρεμπέτικης ή λαϊκοδημοτικής ορχήστρας, είτε ως μέλη μιας κοινωνίας που αστικοποιείται και μετασχηματίζεται ραγδαία. Ο κόσμος «του περιθωρίου» εκφράζεται μέσα από το ρεμπέτικο τραγούδι που γίνεται ισχυρό σύμβολο ταυτότητας, ενώ οι γύφτοι-τσιγγάνοι-ρομά μουσικοί έχουν ταυτίσει το «όνομά» τους με αυτό του οργανοπαίχτη, κατέχοντας μια ιδιαίτερα σημαντική θέση στην παραδοσιακή οργανική μουσική, χωρίς ωστόσο να χαίρουν πάντα ανάλογης εκτίμησης από το κοινό τους, που θεωρεί συχνά το επάγγελμά τους «περιθωριακό».

Πέντε μουσικά σχήματα, καθώς και ερευνητές, ηθοποιοί και ειδικοί στο μουσειακό θέατρο προσκλήθηκαν από το Μουσείο για να παρουσιάσουν ο καθένας με τον δικό του τρόπο, μουσικό, λεκτικό ή/και θεατρικό, όψεις της σχέσης της μουσικής (ως μέλους, λόγου, κίνησης) με τη συγκρότηση διαφορετικών κοινωνικών ταυτοτήτων. Κάθε ένα από τα σχήματα αυτά επεξεργάστηκε, οργάνωσε και προλόγισε ένα μουσικό, μουσικό-θεατρικό και μουσειακό-θεατρικό πρόγραμμα που αντλεί νήματα μουσικής μνήμης από την πλούσια παράδοση του γυναικείου ομαδικού φωνητικού δημοτικού τραγουδιού, την παράδοση του ρεμπέτικου, τις τοπικές μουσικές παραδόσεις όπως υπηρετήθηκαν από τους τσιγγάνους-ρομά μουσικούς του κάθε τόπου. Παράλληλα, ερευνητές προλογίζουν κάποιες από τις εκδηλώσεις αυτές σε μια προσπάθεια «πολυφωνικής» προσέγγισης των θεμάτων του φετινού κύκλου, με τον οποίο και ολοκληρώνεται το αφιέρωμα στις «Μουσικές ταυτότητες».

Ιστορίες Γυναικών…
Η ζωή των γυναικών όπως αποτυπώνεται
στο μουσικό ρεπερτόριο του α΄ μισού του 20ού αιώνα

Oμιλία
«Οι μουσικοί της Μπαμ Band, Θεοδώρα Αθανασίου, Γλαύκος Σμαριανάκης, Χαρούλα Τσαλπαρά και Ειρήνη Ζώγαλη, με αφορμή όψεις της ζωής των γυναικών όπως αποτυπώνονται στο γραμμόφωνο, μιλούν για το τότε και το τώρα. Παρατηρούν τις ομοιότητες και τις διαφορές εν μέσω των δεκαετιών, και καταλήγουν στο σήμερα. Αναλύουν από διαφορετικές σκοπιές το ζήτημα της κοινωνικής θέσης της γυναίκας, προσθέτοντας αναπόφευκτα στο διάλογο τα εκατοντάδες περιστατικά βίας και γυναικοκτονιών μέσα σε μια διαρκώς μετασχηματιζόμενη νεοελληνική κοινωνία, μαστιζόμενη από τις πολλαπλές κρίσεις των τελευταίων χρόνων. Συζητούν επίσης για το νέο ρεύμα του πολιτικά ορθού στα τραγούδια αλλά και στους καθημερινούς διαλόγους στη ζωή, ειδικότερα των νεότερων γενεών. Ελπίζουν με τους τρόπους αυτούς να συνεισφέρουν στο να παραμείνει ανοιχτός και προσοδοφόρος ένας διάλογος που έχει ανοίξει από καιρό».

Μουσική εκδήλωση
«Ο κόσμος των λαϊκών μουσικών ιδιωμάτων του τόπου μας, όπως αποτυπώνεται στις ηχογραφήσεις των 78 στροφών, είναι ένας βαθιά ανδροκρατούμενος κόσμος. Η θέση της γυναίκας είναι περιορισμένη και πολύ σαφώς και στενά καθορισμένη. Οι ιδιότητές της, ακόμα και σήμερα, είναι κατά κανόνα ξεκάθαρες… Όσον αφορά τα ιστορικά και άλλα στοιχεία, συνήθως γράφονται περισσότερα για τους άντρες, ενώ πολλές φορές παρατηρούμε την ολοένα και μειωμένη παραχώρηση ρόλου στη γυναικεία φωνή, παρουσία και ενέργεια, τις δύο πρώτες δεκαετίες που ακολούθησαν το Μεσοπόλεμο.
Το ρεπερτόριο των δεκαετιών του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν εργαλείο για να ανακαλύψουμε τον τρόπο ζωής των γυναικών της εποχής, τους χώρους εργασίας τους, τον τρόπο αντιμετώπισής τους από τους άνδρες, τα θέλω τους, τους φόβους τους, τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές προς μια περισσότερο ισότιμη θέση στην κοινωνία, την ανάγκη τους για ελευθερία. Στις «Ιστορίες Γυναικών…» ενδεικτικά τραγούδια του ρεπερτορίου των παραπάνω δεκαετιών, επιχειρούν να φωτίσουν λίγο περισσότερο τη ζωή των γυναικών της εποχής».

Η γυναικεία αυτονομία και «μαγκιά»
Λιλή Σκανταλιάρα
Παναγιώτης Τούντας, 1932
Ο Κοκαϊνοπότης
(Γι’ αυτό φουμάρω κοκαΐνη)
Παναγιώτης Τούντας, 1932
Στο Καφέ αμάν
Κώστας Σκαρβέλης, 1933
Η μποέμισσα
Σπύρος Περιστέρης, 1933
Τα λεφτά σου δεν τα θέλω εγώ
Παναγιώτης Τούντας, 1933
Είδα μες τους Ποδαράδες
(Στους Ποδαράδες μια Πολίτισσα)
Αντώνης Διαμαντίδης (Νταλγκάς), 1930
Βαλεντίνα
Γιώργος Μητσάκης, 1950
Μπολσεβίκα
(Εγώ είμαι η Μπολσεβίκα)
Παναγιώτης Τούντας, 1934
Η μόρτισσα Κική
(Φτώχεια μαζί με την τιμή)
Παναγιώτης Τούντας, 1933
Γιαννούσαινα
Σωτήρης Γαβαλάς (Μεμέτης), 1934
Αφού μ' αρέσει να γυρνώ
Βασίλης Τσιτσάνης, 1940

Για τις ερωτικές σχέσεις
Αληθινή αγάπη
Παναγιώτης Τούντας, 1936
Οι δυο χήρες
Μουσική: Κώστας Καρίπης
Στίχοι: Κώστας Μακρής, 1936
Δερβίσης και Άννα
(Όρκο στο λουλά σου κάνω)
Ιάκωβος Μοντανάρης, 1934
Αερόπλανο θα πάρω
Παναγιώτης Τούντας, 1933
Αγαπώ μια παντρεμένη
Mουσική: Ανωνύμου
Στίχοι: Σπύρος Περιστέρης, 1957
Θέλω σπίτι και λεφτά
Μουσική: Κώστας Κάνουλας
Στίχοι: Γιώργος Καμβύσης, 1939

…και η ηλικία;
Δώδεκα χρονών κορίτσι
Σωτήρης Γαβαλάς (Μεμέτης), 1933

Για την κακοποίηση
Καμωματού Σμυρνιά
Δημήτρης Σέμσης (Σαλονικιός), 1929
Ο Ισοβίτης
Μάρκος Βαμβακάρης, 1935
Άτακτη
Μουσική: Μάρκος – Στέλιος Βαμβακάρης
Στίχοι: Μάρκος Βαμβακάρης, 1963

«Παίνεμα» γυναικών
Το Μεράκι
Σταύρος Παντελίδης, 1936
Πού να βρω γυναίκα να σου μοιάζει
Μουσική: Αντώνης Διαμαντίδης (Νταλγκάς)
Στίχοι: Κώστας Κοφινιώτης (Ανατολίτης), 1939
Έτσι σε θέλω
Μουσική: Λάζαρος Ρούβας
Στίχοι: Γιώργος Πετροπουλέας