Makhzoumi Jala
Γλώσσα
Αγγλική
Ημερομηνία
06/02/2020
Διάρκεια
00:21:20
Εκδήλωση
Αισθητική. Αρχιτεκτονική, Αρχαιολογία, Αρχιτεκτονική Τοπίου
Χώρος
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Διοργάνωση
Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή
Κατηγορία
Αρχιτεκτονική, Αρχαιολογία
Ετικέτες
αισθητική, αρχιτεκτονική, αρχαιολογία, αρχιτεκτονική τοπίου, ελληνική αρχιτεκτονική, φύση, πολιτισμός, συλλογική μνήμη, σχεδιασμός τοπίου, Ελλάδα, τοπίο, Λατινική Αμερική, αστικός πολιτισμός, Βηρυτός, εικόνα, ταυτότητα, ερείπια, παρελθόν, αρχαία Αθήνα, πόλη του μέλλοντος, Λίβανος, αστικός μετασχηματισμός, εκμοντερνισμός, αποικιακή αρχιτεκτονική, μοντέρνα αρχιτεκτονική, δημόσιος χώρος, ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου, νεοφιλελευθερισμός, διαμαρτυρία, κατάληψη
Tα τοπία είναι ρευστά, αλλάζουν παρακολουθώντας τις αλλαγές στις κοινωνικές ανάγκες, στις επιταγές της οικονομίας και τις μεταβαλλόμενες πολιτικές προτεραιότητες. Oι μεταβολές, προγραμματισμένες ή αυθόρμητες, στον φυσικό χώρο, στην απτή διάσταση του τοπίου, υποβάλλουν εναλλακτικές μορφές χρήσης, διαφορετικές κοινωνικές αντιλήψεις και αξιολογήσεις της πόλης - την άυλη διάσταση του τοπίου. H σύνθετη αντίληψη του τοπίου ως προϊόντος και κοινωνικο-πολιτιστικής διαδικασίας παραγωγής, θα επιχειρηματολογήσω ότι ενθαρρύνει τη χρήση του ως πρίσματος για τη διερεύνηση της ιστορικής μεταμόρφωσης της αστικής μορφολογίας και την ανάλυση των σχετικών κοινωνικών αντιλήψεων και πολιτιστικών πρακτικών, που βοηθούν στην επαναδιατύπωση της συλλογικής ταυτότητας του τόπου και στην επίλυση προβλημάτων αναφορικά με την αστική κληρονομιά.
Για να διαφωτίσω αυτό το επιχείρημα, θα εξετάσω τον αστικό μετασχηματισμό της Βηρυτού, στον Λίβανο. Η εισαγωγή μιας Δυτικού τύπου πολεοδομίας, με στόχο τον εκμοντερνισμό πόλεων στη Μέση Ανατολή, από τις Οθωμανικές αρχές και τη Γαλλική Εντολή, αντίστοιχα, στον ύστερο 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ού, μεταμόρφωσε ριζικά τον μεσαιωνικό αστικό ιστό της οχυρωμένης ιστορικής πόλης. Φαρδιοί δρόμοι για αυτοκίνητα, πλατείες και δημόσιοι κήποι, καινούριοι χώροι και καινούρια αρχιτεκτονική ανέδειξαν τη Βηρυτό σε μια σύγχρονη πόλη, αντάξια της ιδιότητάς της ως πρωτεύουσας του ανεξάρτητου κράτους του Λιβάνου. Χρειάστηκαν αρκετές δεκαετίες για να προσαρμοστεί η κοινωνία σε αυτούς τους αστικούς χώρους. Τη δεκαετία του 1960, πλέον, ο ιστορικός αστικός πυρήνας και η σύγχρονη επιστρωμάτωσή του εξυπηρετούσαν μια σφύζουσα εμπορική οικονομία, τη στέγαση των κυβερνητικών υπηρεσιών καθώς και ψυχαγωγικούς σκοπούς. Στο τοπίο αυτό, με έναν αρμονικό συνδυασμό αποικιακής και μοντέρνας αρχιτεκτονικής, ήταν εξίσου ευπρόσδεκτοι πλούσιοι και φτωχοί, νέοι και γέροι, κάτοικοι και επισκέπτες.
Η Βηρυτός υπέστη εκτεταμένες καταστροφές κατά τη διάρκεια του εμφύλιου (1975-90). Το μεταπολεμικό κράτος, που πρόκρινε μια νεοφιλελεύθερη οικονομία με στόχο την ανάπτυξη και όχημα την ελεύθερη αγορά, είδε να ιδρύεται η Solidere, μια ιδιωτική μετοχική εταιρεία ακινήτων που δημιουργήθηκε με επίσημη νομική υποστήριξη για να διαχειριστεί τη διαδικασία της ανοικοδόμησης. Η Solidere απαλλοτρίωσε το ιστορικό κέντρο της Βηρυτού στο σύνολό του, μετατρέποντας τις ιδιοκτησίες σε μετοχές της εταιρείας. Ακολούθησαν μαζικές διαμαρτυρίες αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Οι συνέπειες στον δημόσιο χώρο ήταν υπολογίσιμες. Δρόμοι επανασχεδιάστηκαν, αρχαιολογικοί χώροι που είχαν αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου σφραγίστηκαν, διατηρητέα κτήρια της μεταποικιακής περιόδου γκρεμίστηκαν και ιστορικοί ανοιχτοί χώροι ανοικοδομήθηκαν. Προτεραιότητα είχε το κέρδος, εις βάρος των ανθρώπων και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η νεοφιλελεύθερη πόλη προοριζόταν για τους προνομιούχους, το «τοπίο» γινόταν ένα μέσο αστικού καλλωπισμού, για το περιτύλιγμα μιας παγκόσμιας πόλης.
Οι συσσωρευμένες απογοητεύσεις, μεταξύ άλλων η ακραία ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου, στο κέντρο της πόλης αλλά και στο θαλάσσιο μέτωπο προς τη Μεσόγειο, βρήκαν έκφραση σε περιορισμένης κλίμακας διαμαρτυρίες από το 2014. Κατά τις πρόσφατες πανεθνικές διαμαρτυρίες του Οκτωβρίου 2019 σημειώθηκαν καταλήψεις από τις διαμαρτυρόμενες μάζες, όχι μόνο του δημόσιου χώρου, δρόμων, πλατειών και κήπων, αλλά και ιδιωτικοποιημένων, αποκλειστικών χώρων της Solidere. Η κλίμακα και η ορμητικότητα εγκαινίασαν ένα καινούργιο αστικό πνεύμα, που υπαγορεύεται από τις μάζες και απαιτεί αλλαγή της κυβέρνησης. Στον καινούργιο αυτό δημόσιο λόγο εμπεριέχεται μια στροφή από την από πάνω προς τα κάτω παροχή του «τοπίου» ως προϊόντος, ως εμπορεύματος, προς έναν από κάτω προς τα πάνω ορισμό του τοπίου ως χώρου συλλογικής πολιτικής έκφρασης, πλατφόρμας για ενίσχυση της συμμετοχής στα κοινά και επαναπροσδιορισμό των αποικιακών και νεοφιλελεύθερων τοπίων της πόλης.
(Σημείωμα της ομιλήτριας)
H Jala Μakhzoumi είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού, συνιδρύτρια και πρόεδρος της Ένωσης Αρχιτεκτόνων Τοπίου Λιβάνου, εθνικού παραρτήματος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Αρχιτεκτόνων Τοπίου. Το 2013 συνίδρυσε το UNIT44, γραφείο με έδρα στον Λίβανο, που παρέχει πλήθος υπηρεσιών αρχιτεκτονικής, αρχιτεκτονικής τοπίου, οικολογικού χωροταξικού και αστικού σχεδιασμού. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο της Βαγδάτης, στο Ιράκ, και απέκτησε πτυχίο Μάστερ στον Περιβαλλοντικό Σχεδιασμό από το Πανεπιστήμιο Yale, καθώς και διδακτορικό στην αρχιτεκτονική τοπίου από το Πανεπιστήμιο Sheffield. Η Jala Makhzoumi πρωτοπορεί στον οικολογικό σχεδιασμό τοπίου και χωροταξίας στη Μέση Ανατολή, τα οποία εφαρμόζει επαγγελματικά, στην έρευνα και στη διδασκαλία, με στόχο τη γεφύρωση διαφορετικών κλάδων, την προώθηση της σχέσης χώρου και πολιτισμού, καθώς και τη διασφάλιση της υγείας του περιβάλλοντος και του οικοσυστήματος. Στους τομείς ειδίκευσής της περιλαμβάνονται η βιώσιμη αστική φύτευση, η μεταπολεμική ανοικοδόμηση και η συντήρηση της αγροτικής και αστικής πολιτιστικής κληρονομιάς του τοπίου. Η Jala έλαβε τη διάκριση Lifetime Achievement Award του European Council of Landscape Architecture Schools (ECLAS) για τη εξαιρετική προσφορά της στην εκπαίδευση και την πρακτική της αρχιτεκτονικής τοπίου (2019), το Βραβείο Tamayouz για γυναίκες αρχιτέκτονες (2013), και παρουσιάστηκε από το Aga Khan Women Architects (2014). Eίναι μέλος της ομάδας σύνταξης πολλών περιοδικών και έχει πραγματοποιήσει πλήθος δημοσιεύσεων, μεταξύ άλλων των βιβλίων Ecological Landscape Design and Planning: the Mediterranean context, από κοινού με τον Pungetti (Spon 1999), The Right to Landscape, contesting landscape and human rights, σε συνεπιμέλεια με τους Egoz και Pungetti (Ashgate 2012) και Horizon 101 (Dar Qonboz 2010), μια στοχαστική συλλογή έργων ζωγραφικής και λογοτεχνίας για το τοπίο και την ταυτότητα.
