Ηθική & Ταυτότητα / Ethics & Aesthetics - Έργα του Γραφείου Μελετών Α.Ν. Τομπάζη

Στην αρχή της ομιλίας γίνεται μια σύντομη αναφορά στην ηθική δέσμευση του γραφείου μελετών Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη στην οικολογική / βιοκλιματική αρχιτεκτονική και στην ταυτότητα που μέσω αυτής της αρχιτεκτονικής προσπαθεί να δημιουργήσει και να διατηρήσει, με στόχο μια βιώσιμη αρχιτεκτονική με σεβασμό προς το περιβάλλον.

Γι’ αυτό το είδος αρχιτεκτονικής έχουν κατά καιρούς ακουστεί διάφορες ονομασίες, όπως αναφέρει ο Αλέξανδρος Τομπάζης: • Ηλιακή αρχιτεκτονική, παρόλο που όλα τα κτίσματα πάνω σε αυτόν τον πλανήτη είναι ηλιακά αφού λούζονται από τον ήλιο,

• ενεργειακά ευαίσθητη αρχιτεκτονική, αν και η εξοικονόμηση ενέργειας δεν είναι το μόνο θέμα,

• κλιματική αρχιτεκτονική, παρόλο που το κλίμα ακόμα και αν αδιαφορούμε εμείς γι΄αυτό, δεν ισχύει το ίδιο και για εκείνο απέναντί μας,

• βιοκλιματική αρχιτεκτονική, που μας θυμίζει ότι η αρχιτεκτονική έχει να κάνει με την ίδια την ζωή και πιο πρόσφατα:

• Αειφόρος αρχιτεκτονική & βιώσιμη αρχιτεκτονική.

Σήμερα δεν υπάρχουν πολλοί που θα έλεγαν ότι δεν τους ενδιαφέρει το θέμα της οικολογίας, που σχετίζεται με τη φύση και τη λογική. Αντίθετα, όλοι πλέον ενδιαφερόμαστε και έχουμε γίνει "πράσινοι" με πιστοποιητικό, άσχετα ίσως από τις πραγματικές πεποιθήσεις του καθενός από μας.

Το δομημένο περιβάλλον καταναλώνει από μόνο του το 40% της καταναλισκόμενης ενέργειας και η επιλογή των χρησιμοποιούμενων υλικών, τα γυάλινα κτήρια, οι υψηλές απαιτήσεις των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων τις τελευταίες δεκαετίες επιτείνουν τον ρυθμό κατανάλωσης ενέργειας και επιβαρύνουν την ποιότητα ζωής γύρω από αυτά. Αυτός ο τρόπος διαχείρισης της ενέργειας στον πλανήτη επιφέρει την κλιματική αλλαγή από την οποία υποφέρει περισσότερο ο αναπτυσσόμενος κόσμος, που διαβιώνει σε πολύ δυσκολότερες συνθήκες από αυτές του αναπτυγμένου κόσμου.

Η προσοχή επομένως για μια βιοκλιματική αρχιτεκτονική, μπορεί όχι μόνον να συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά να οδηγήσει εκτός των άλλων και σε μια αισθητικά σημαντική και ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική, παρά τους διάφορους περιορισμούς που θέτει, αφού αυτοί οι περιορισμοί λειτουργούν σαν αφετηρία, εφαλτήριο για έναν ουσιαστικότερο και καλύτερο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.

Στις πρόσφατες απαιτήσεις για ενεργειακή ταυτότητα και βελτιστοποίηση της ενεργειακής συμπεριφοράς των κτηρίων ο οικο-λογικός σχεδιασμός αποτελεί απάντηση στις νέες απαιτήσεις.

Πολλά από τα θέματα του οικολογικού σχεδιασμού σχετίζονται με πιο αφανή δεδομένα όπως π.χ. η θερμοκρασία, η κίνηση του αέρα, ο ήχος, η ακτινοβολία, η οσμή, το ποσοστό υγρασίας κ.λπ. Το να τα παραβλέπουμε, εκτός από τα προβλήματα που δημιουργούμε, κάνουμε σαφώς πιο φτωχό και ανολοκλήρωτο το αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα.

Μπορούμε να προσεγγίσουμε τον οικολογικό σχεδιασμό από διάφορες σκοπιές:

• H κλιματική αλλαγή δεν είναι ένα φανταστικό ή παροδικό φαινόμενο και η προστασία του πλανήτη μας, πέρα από κάθε συνθετική πρόκληση πρέπει να είναι ηθική δέσμευση & υποχρέωση, αλλά και πράξη για όσους εμπλέκονται στο σχεδιασμό και την κατασκευή.

• Η αυξημένη χρήση ΑΠΕ - ανανεώσιμων πηγών ενέργειας- τις εξαντλεί και ανεβάζει το κόστος - αντίθετα, η χρήση εναλλακτικά, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ωφελεί το σύνολο και μας κρατάει ενήμερους στις εξελίξεις.

• Η υιοθέτηση της οικολογίας σαν φιλοσοφία τρόπου ζωής και αρχιτεκτονικής δημιουργίας, με κατάλληλη χρήση του απολύτως αναγκαίου, χωρίς σπατάλη και υπερβολή, αλλά με ευαισθησία και αίσθηση οικονομίας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα των εσωτερική ομορφιά στης ζωής και του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Αυτή η επιλογή πρέπει να αποτελεί όχι μόνο ηθική δέσμευση, αλλά και υποχρέωση για αναζήτηση ταυτότητας.

• Σύνδεση της οικολογικής αρχιτεκτονικής με την παράδοση όχι ως στείρα αντιγραφή, αλλά σαν λογική και σοφία σχεδιασμού. Σήμερα, πολλές φορές υπάρχει έλλειψη σοβαρής σκέψης και κοινής λογικής. Η οικονομία των μέσων, έτσι όπως έχει χρησιμοποιηθεί στην ανώνυμη αρχιτεκτονική, αποτελεί ένα από τα καλύτερα και ουσιαστικότερα παραδείγματα για μίμηση. Η σύνδεση με την τοπική παράδοση μπορεί να αποτελέσει τον καμβά, πάνω στον οποίο θα υφάνουμε την ιδιαιτερότητα της δικής μας αρχιτεκτονικής, που ακολουθεί τις ίδιες βασικές αρχές με άλλους τόπους, αλλά προσφέρει αυτή την αλλότητα - otherness - για την οποία πρέπει να μαχόμαστε και να την επιδιώκουμε σαν αντίδοτο στον διεθνισμό της εποχής μας.

Επιπλέον, μας διδάσκει:

• Τη σωστή συνύπαρξη του κλίματος, της λειτουργίας και της κατασκευής,

• Τη βιοποικιλότητα και προσαρμογή

• Την κλίμακα

• Την αφομοίωση της πολιτιστικής παράδοσης, των κοινωνικών δεδομένων και της παιδείας του τόπου και

• Τον σεβασμό και την εκτίμηση των ευαίσθητων οικολογικών συστημάτων του πλανήτη μας

• Την αναζήτηση του λόγου και της λογικής πίσω από την κάθε επιλογή και

• Τη χρήση τοπικών υλικών, την προσαρμογή του κτίσματος στο τοπίο και τον σεβασμό και ένταξη του κτίσματος στην τοπογραφία και το φυσικό περιβάλλον.

Υπάρχουν σίγουρα διάφοροι τρόποι κατάταξης των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Σημαντικό είναι να εξετάσει και να προσέξει κανείς όλα τα δεδομένα στη σωστή τους διάσταση.

Σήμερα πάλι, η χρήση της ηλιακής ενέργειας ξαναπαίρνει όπως και παλιά την πρωτεύουσα σημασία της.

Τρία είναι τα σημαντικά θέματα στον βιοκλιματικό σχεδιασμό: • Το πρώτο -το οικολογικό- είναι το οικοδομείν που πρέπει να γίνεται με σύνεση γιατί λιγότερο ή περισσότερο βλάπτει τον πλανήτη.

• Το δεύτερο είναι το οικονομικό και ως προς την κατανάλωση της ενέργειας και ως προς τους άλλους οικονομικούς συσχετισμούς.

• Το τρίτο είναι η ποιότητα ζωής, που επιθυμούμε να έχει ο χρήστης στην τελική κατασκευή.

Αναπτύσσεται έτσι ένας δεκάλογος, που στοχεύει στην ικανοποίηση των επιμέρους στόχων και που συνοπτικά αναφέρεται στα ακόλουθα σημεία:

• Ανάλυση των κλιματικών δεδομένων

• Προσανατολισμός τοπογραφία, μικροκλίμα

• Χρήση και λειτουργία του κτηρίου

• Κτηριακό κέλυφος (μείωση ενεργειακών απαιτήσεων, αναλογίες κτηριακού όγκου, αποθήκευση θερμικής ενέργειας, χρήση κατάλληλων υλικών)

• Επιθυμητά ηλιακά κέρδη μέσω του κατάλληλου σχεδιασμού του κτηριακού κελύφους με παθητικά ηλιακά συστήματα

• Ανεπιθύμητα ηλιακά κέρδη - σκίαση

• Φυσικός αερισμός και δροσισμός μέσω και ανεμόπυργων και ηλιακών καμινάδων

• Φυσικός φωτισμός

• Τα υλικά και η ανακύκλωση και τέλος

• Η χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (φωτοβολταϊκά συστήματα, θερμικά ηλιακά συστήματα, αιολικά συστήματα).

Η σύμπνοια του κτηρίου με το κλίμα, η ευαισθησία του χρήστη στην οικολογία και η εκπαίδευση όλων πάνω στη φιλοσοφία αυτή είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για ένα καλύτερο περιβάλλον, με γνώμονα πάντοτε τη λογική και το μέτρο.