Ξετυλίγοντας τις προσφυγικές διαδρομές της Ανατολικής Μεσογείου - Μέρος Α΄

Με αφορμή την ολοκλήρωση της επιτόπιας έρευνας στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Ξετυλίγοντας τις προσφυγικές διαδρομές της Ανατολικής Μεσογείου» (MEDMIG), το ΕΛΙΑΜΕΠ διοργάνωσε μία ημερίδα στις 15 Ιουνίου 2016 με σκοπό την παρουσίαση των πρώτων αποτελεσμάτων της έρευνας, και τη διεξαγωγή συζήτησης με τη συμμετοχή ενδιαφερόμενων διοικητικών και μη κυβερνητικών φορέων. Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στην Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.

Από τον Σεπτέμβριο του 2015, το ΕΛΙΑΜΕΠ συμμετέχει ως εταίρος στο ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο: Ξετυλίγοντας τις προσφυγικές διαδρομές της Ανατολικής Μεσογείου (MEDMIG). Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το Economic and Social Research Council (ESRC) του Ηνωμένου Βασιλείου, στο πλαίσιο του ESRC Strategic Urgency Grants scheme, και θα διαρκέσει μέχρι την 31η Αυγούστου 2016. Συντονιστής του προγράμματος είναι το πανεπιστήμιο του Coventry. Το πρόγραμμα MEDMIG διερευνά τους παράγοντες, τις ευκαιρίες και τα εμπόδια, τα οποία καθορίζουν την απόφαση των ατόμων και των οικογενειών να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη. Στόχος του είναι α) να κατανοήσει καλύτερα τα αίτια της πρόσφατης και χωρίς προηγούμενο μετανάστευσης στη Μεσόγειο, β) να χαρτογραφήσει την αλληλεπίδραση των μεταναστών με πληθώρα μη-κρατικών (πχ. με ‘διακινητές’ και με μη-κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ)) και κρατικών (πχ. Ναυτικό/Λιμενικό) φορέων, γ) να διερευνήσει τις ευκαιρίες και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες στις χώρες προέλευσης και στις χώρες προορισμού και διέλευσης, και δ) να παράγει εμπειρικά δεδομένα τα οποία θα συμβάλλουν στη χάραξη πολιτικής από κυβερνητικούς, δια-κυβερνητικούς και μη- κυβερνητικούς φορείς. Η έρευνα έχει γίνει σε 9 τοποθεσίες σε τέσσερις χώρες: Ιταλία και Μάλτα (Κεντρική Μεσογειακή διαδρομή), και Ελλάδα και Τουρκία (Ανατολική Μεσογειακή διαδρομή), και έχουν ολοκληρωθεί 500 συνεντεύξεις με πρόσφυγες και μετανάστες.

Τα πρώτα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος μπορούν να συνοψιστούν επιγραμματικά στα εξής:

o Η σύσταση των ροών προς την Ελλάδα παρέμεινε σταθερή ως προς τις εθνικότητες των αφιχθέντων. Ωστόσο, παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στα ποσοστά γυναικών και παιδιών κατά τη διάρκεια του 2015 (60% στο σύνολο αυτών που έφτασαν το 2016), η οποία μαρτυρά δευτερεύουσες ροές και προσπάθειες επανένωσης οικογενειών.

o Το 90% των αφιχθέντων στην Ελλάδα το 2015 προήλθε από μόλις τρεις χώρες – Συρία, Αφγανιστάν, Ιράκ – χώρες στις οποίες υπάρχουν κατά τεκμήριο συγκρούσεις, πολιτικές αναταραχές και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτά μαρτυρούν και τα δεδομένα των συνεντεύξεων. Πραγματοποιήσαμε 215 συνεντεύξεις με πρόσφυγες και μετανάστες στην Ελλάδα (Αθήνα και Μυτιλήνη, Λέσβος). 89% των συντευξιαζόμενων υποστήριξε ότι είχε εξαναγκαστεί σε φυγή από τη χώρα του.

o Οι συνθήκες φυγής ποικίλουν ανάλογα με τη χώρα προέλευσης, το φύλο και την ηλικία: Συρία (Συγκρούσεις, Ισλαμικό Κράτος, Απαγωγές), Αφγανιστάν (Συγκρούσεις, Ταλιμπάν, Ισλαμικό Κράτος, Υποχρεωτική στρατολόγηση στο Ιράν), Ερυθραία (Υποχρεωτική στρατολόγηση), Ιράκ (Συγκρούσεις, Ισλαμικό Κράτος).

o Σχεδόν το ένα τρίτο (29%) των συμμετεχόντων στην έρευνα ανέφερε το Ισλαμικό Κράτος.

o Παρόλο που η αύξηση των ροών εξηγείται μερικώς από την επιδείνωση της κατάστασης στη Συρία, οι λόγοι της μετανάστευσης στην Ευρώπη είναι σύνθετοι και πολυδιάστατοι.

o Η σύνθετη σχέση και η αλληλοεπικάλυψη των λόγων που οδηγούν σε ‘εξαναγκασμένη’ και ‘οικονομική’ μετανάστευση είναι ένα βασικό εύρημα της έρευνάς μας όσον αφορά στις μεταναστευτικές διαδρομές τόσο της Ανατολικής όσο και της Κεντρικής Μεσογείου.

o Όσον αφορά στις χώρες προορισμού, σχεδόν το ένα πέμπτο των συνεντευξιαζόμενων στην Ελλάδα δεν ήξερε σε ποια χώρα ήθελε να πάει ή κατευθυνόταν γενικά προς την ‘Ευρώπη’. Όσον αφορά στους υπόλοιπους συνεντευξιαζόμενους, αναφέρθηκαν συνολικά 24 διαφορετικές χώρες ως πιθανοί προορισμοί. Πολλοί ανέφερανπολλαπλούς προορισμούς, δηλαδή όχι έναν συγκεκριμένο προορισμό ‘επιλογής’.

o Η Γερμανία ήταν η χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό αναφορών (32%), ενώ ακολούθησε η Σουηδία (12%), τοΗνωμένο Βασίλειο (6%), η Ελβετία (4%), η Δανία και η Νορβηγία (και οι δύο από 3%). Οι κύριοι παράγοντες επιλογής των προαναφερθέντων χωρών ήταν η πρόσβαση σε καθεστώς προστασίας / άδεια παραμονής καιευκαιρίες σίγουρης απασχόλησης.

o Σχεδόν τα δύο τρίτα (59%) των συνεντευξιαζόμενων είχαν προϋπάρχουσες επαφές (συγγενείς ή φίλοι) στις χώρες προορισμού.

o Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες είναι μόνο μερικώς πληροφορημένοι σχετικά με μεταναστευτικές πολιτικές σε συγκεκριμένες χώρες. Οι αποφάσεις σχετικά με το που θα κατευθυνθούν φαίνεται ναλαμβάνονται ad hoc, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και πολύ συχνά βασίζονται σε μια σειρά μεταβλητών και ευκαιριών που μεσολαβούν.

o Η μέση διάρκεια του ταξιδιού ποικίλει ανάλογα με τη διαδρομή: η μεταναστευτική διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου είναι πολύ συντομότερη από αυτή της Κεντρικής Μεσογείου, με το 57% των ταξιδιών προς την Ελλάδα να διαρκούν λιγότερο από 3 μήνες, σε σύγκριση με το 16% των ταξιδιών προς την Ιταλία.

o Η μέση διάρκεια του ταξιδιού προς την Ελλάδα ποικίλει σημαντικά ανάλογα με τη χώρα προέλευσης: πχ. για τους Ιρακινούς διαρκεί 1.4 μήνες, ενώ για τους Αφγανούς 78.9 μήνες.

Yπεύθυνοι για τη διεξαγωγή της έρευνας στην Ελλάδα:

Δρ. Ντία Αναγνώστου (danagnos@eliamep.gr), Δρ. Δημήτρης Σκλεπάρης (skleparis@eliamep.gr).

Πρόγραμμα Α΄ μέρους της εκδήλωσης:

Δρ Ντία Αναγνώστου, ΕΛΙΑΜΕΠ (Συντονίστρια εκδήλωσης), Εισαγωγή στο πρόγραμμα MEDMIG και στους στόχους της εκδήλωσης

Τα ευρήματα σχετικά με τις προσφυγικές διαδρομές της Αν. Μεσογείου

Καθηγήτρια Heaven Crawley, Coventry University

Δρ Katharine Jones, Coventry University

Η παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα

Βασίλης Παπαδόπουλος, Γενικός Γραμματέας Μεταναστευτικής Πολιτικής, Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης