Λυσιστράτη, κωμωδία της «αποσύνδεσης»

Η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη) και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος διοργάνωσαν επιστημονικό συμπόσιο με τίτλο: Το θήλυ και οι ανατρεπτικές όψεις του στην ελληνική αρχαιότητα.

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ: Éliane Allouch (ψυχαναλύτρια, SPF), Marie de Gandt (ελληνίστρια), Γιώργης Γιατρομανωλάκης (συγγραφέας, ελληνιστής), Σωτήρης Μανωλόπουλος (ψυχαναλυτής, ΕΨΕ), Claire Nancy (ελληνίστρια), Patricia Rossi (ψυχαναλύτρια, SPF), Sylvie Sesé-Léger (ψυχαναλύτρια, SPF), Agnès Verlet (ψυχαναλύτρια, SPF), Θανάσης Χατζόπουλος (ποιητής, ψυχαναλυτής, SPF).
 

Το δημοκρατικό πολίτευμα στην Αρχαία Ελλάδα δεν παραχωρούσε στην πραγματικότητα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Μόνο η αναπαραγωγική τους λειτουργία λαμβανόταν υπόψη. Κάποιες θαρραλέες όμως, όπως η Ξανθίππη, η σύζυγος του Σωκράτη, ή η ποιήτρια Σαπφώ, τόλμησαν να αντιτεθούν σε αυτή την τάξη πραγμάτων.
 

Τραγικοί συγγραφείς, κυρίως ο Ευριπίδης, αλλά και συγγραφείς λαϊκών μύθων έδωσαν τη δυνατότητα να εξερευνηθούν οι διάφορες –ασυνείδητες– εκφάνσεις της γυναικείας σκέψης εκείνης της εποχής. Οι εκφάνσεις αυτές επηρεάζουν ακόμα και σήμερα, με γόνιμο τρόπο, τη σχέση μας με το θήλυ. Οι αρχαιοελληνικές γυναικείες φιγούρες (όπως η Λυσιστράτη, η Μήδεια, η Αγαύη, η Ιφιγένεια, η Πασιφάη, η Ψυχή, η Ξανθίππη, η Ιοκάστη) μέσα από τις αναπαραστάσεις τους στη μυθολογία, στη λογοτεχνία και στη ζωγραφική έθεσαν σε αμφισβήτηση τα θεμέλια του θηλυκού προτύπου στις δυτικές κοινωνίες.
 

Φωτίζοντας υπό αυτή την οπτική γωνία τους παραπάνω μύθους, ανακύπτουν σύγχρονα ερωτήματα σχετικά με τη σεξουαλικότητα, τις ορμές, το θάνατο και την ετερότητα. Ακολουθώντας τα αρχαία μονοπάτια με το σημερινό βήμα τους, ψυχαναλύτριες και ψυχαναλυτές, ελληνίστριες και ελληνιστές, ξεδιπλώνουν τις ερμηνείες τους.

Λυσιστράτη, κωμωδία της «αποσύνδεσης»

Η Λυσιστράτη, έργο του Αριστοφάνη, είναι μία «κωμωδία της αποσύνδεσης», επισημαίνει η Agnès Verlet, «είναι σαν ένα ευφυολόγημα (Witz), που μεταφέρει το ασυνείδητο μήνυμα του σεξουαλικού, κάτι που ξεφεύγει από τη λογική τάξη». Υπό την αιγίδα του Διονύσου, θεού του οίνου, η σκηνή είναι ευτράπελη. Η Λυσιστράτη –που το όνομά της σημαίνει εκείνη που λύνει, διαλύει το στρατό– ξεσηκώνει τις συντρόφισσές της από τη Σπάρτη και την Αθήνα, που αιμορραγούν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο, να κάνουν απεργία στον έρωτα, ώστε να υποχρεώσουν τους άντρες να κάνουν ειρήνη. Η Λυσιστράτη έχει παίξει συχνά το ρόλο εκείνης που κρατά το λάβαρο για τις φεμινίστριες, που επιθυμούν την ανατροπή της κοινωνίας, με τις γυναίκες στη θέση των αντρών. Η ηρωίδα της κωμωδίας του Αριστοφάνη ενσαρκώνει έναν κόσμο απ’ την ανάποδη, την αταξία εξαιτίας της απεργίας των γυναικών, το ανατρεπτικό θήλυ στην ελληνική του εκδοχή. Η Verlet συμπεραίνει:
 

Η Λυσιστράτη, εξαιτίας του θέματός της, της πλοκής της, της σκηνοθεσίας της, θέτει το ζήτημα του θήλεος και της ετερότητάς του, της αταξίας που προκαλεί, ακόμη και του φόβου που ανακινεί, με αφετηρία μια μυθοπλασία, την ευτράπελη αναπαράσταση μίας μετάθεσης, μίας μετατόπισης που διαταράσσει την κοινωνική τάξη πραγμάτων και το συμβολικό.