Making Friends with Foreigners: xenia in the Homeric Epics Revisited

Συνάπτοντας φιλία με τους ξένους: επανεξετάζοντας την έννοια της ξενίας στα ομηρικά έπη

Ο Ξένος είναι ένας προβληματικός όρος. Τα λεξικά και οι ιστορικές πραγματείες σε μεγάλο βαθμό συμφωνούν ότι η πρωταρχική σημασία του όρου είναι “guest-friend”, για να χρησιμοποιήσω το παράξενο σύνθετο όρο που έχει καθιερωθεί στην αγγλική γλώσσα (πρβλ. Chantraine, Dictionnaire Étymologique; Liddell Scott Jones, Greek-English Dictionary; Brill Dictionary of Ancient Greek; Finley, World of Odysseus; Herman, Ritualised Friendship). Υποστηρίζεται ότι μόνον αργότερα αναπτύχθηκε η έννοια του “ξένου” (“stranger” /“foreigner”). Επιπλέον, η σχέση φιλοξενίας-φιλίας ή φιλοξενίας (xenia) προσλαμβάνεται ως να έχει χαρακτήρα θεσμικό, συμβατικό και κληρονομικό. Σύμφωνα με τον Moses Finley, η μελέτη του οποίου ήταν μείζονος σημασίας: «Η φιλοξενία-φιλία (“guest-friendship”) ήταν ένας πολύ σοβαρός θεσμός, το υποκατάστατο του γάμου για τη σύναψη δεσμών μεταξύ ηγετών... Ο φίλος-φιλοξενούμενος και η φιλοξενία-φιλία ήταν κάτι πολύ περισσότερο από συναισθηματικοί όροι δηλωτικοί ανθρώπινης στοργής. Στον κόσμο του Οδυσσέα ήταν τεχνικές ονομασίες για πολύ συγκεκριμένες σχέσεις, τόσο επίσημες και δηλωτικές δικαιωμάτων και καθηκόντων όσο και ο γάμος. Και παρέμειναν έτσι για καιρό». Επίσης, ο Gabriel Herman γράφει: «ο άνθρωπος μπορούσε να πεθάνει, αλλά ο ρόλος του ξένου όχι».

Στην ομιλία μου σκοπεύω να αντιστρέψω αυτή την περιγραφή. Θα υποστηρίξω ότι στον Όμηρο ο όρος ξένος σημαίνει ακριβώς "ξένος" (“stranger”) και ότι η ξενία δεν είναι τυπικός δεσμός, δεν συνεπάγεται αμοιβαίες υποχρεώσεις και δεν μεταβιβάζεται στους απογόνους. Θα υποστηρίξω ότι κάποιος ξένος (“foreigner”) μπορεί πράγματι να αντιμετωπιστεί ως μέλος μιας άλλης κοινότητας και έτσι να θεωρηθεί φίλος ξένος, δηλαδή "ένας αγαπητός ξένος", έκφραση στην οποία η έννοια του ξένου (“stranger”) δεν χάνεται ούτε υποσκελίζεται από τον τίτλο “φιλοξενούμενος” (“guest”) (για τον οποίον δεν υπάρχει ακριβής όρος στην ελληνική της κλασικής περιόδου). Θα επεξηγήσω τη διαδικασία μέσω της οποίας ένας ξένος απολαμβάνει μια τέτοια αναγνωρισμένη φιλοξενία, η οποία, ωστόσο, δεν έχει καμία σχέση με τελετουργική ή επίσημη συμφωνία/σύμβαση. Ελπίζω ότι αυτό θα ρίξει νέο φως στη φύση των κοινωνικών σχέσεων κατά την αρχαϊκή περίοδο.

(Σημείωμα του ομιλητή)