Μεταβαλλόμενες κεντρικότητες: Ίχνη τόπου και ιζήματα χρόνου στην Αθήνα

Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών παρουσιάζει ένα κύκλο διεπιστημονικών συζητήσεων με θέμα τη μελέτη των αστικών κέντρων και τίτλο "Ματιές στην πόλη: μεταξύ αρχιτεκτονικών και αρχαιολογικών προσεγγίσεων". Επιστημονική υπεύθυνη του κύκλου είναι η Δρ. Μάνθα Ζαρμακούπη (Marie Curie Intra-European Fellow) και οι στόχοι της διοργάνωσης αναλύονται στο ακόλουθο κείμενο:

Οι πόλεις αποτέλεσαν στην αρχαιότητα, όπως συνεχίζουν να αποτελούν και σήμερα, νευραλγικά κέντρα οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Η πολυπλοκότητα των αστικών δομών και των παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη των αρχαίων αστικών κέντρων θέτει ερωτήματα που απασχολούν τα ερευνητικά πεδία της αρχαιολογίας και της αρχιτεκτονικής και καθιστούν αναγκαία τη μεταξύ τους διεπιστημονική προσέγγιση. Ο κύκλος ομιλιών φέρνει σε επαφή αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους, έτσι ώστε να γίνει μια συζήτηση για τους διαφορετικούς αλλά και συγκλίνοντες τρόπους, με τους οποίους οι δυο ειδικότητες προσεγγίζουν και προσπαθούν να κατανοήσουν τις πόλεις. Στον κύκλο ομιλιών αρχιτέκτονες και αρχαιολόγοι θα παρουσιάσουν μέσα από «περιπτώσεις μελέτης» (case studies) τις μεθόδους που εφαρμόζουν οι δύο ειδικότητες στις μελέτες των αστικών κέντρων.

Οι δύο ειδικότητες εξετάζουν τις πόλεις από διαφορετική «οπτική γωνία», και στο πλαίσιο του κύκλου ομιλιών θα γίνει μια προσπάθεια να συζητηθούν και να αντιπαρατεθούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις. Τα περιορισμένα και ελλιπή τεκμήρια που έχουν οι αρχαιολόγοι στη διάθεση τους, από τη μία πλευρά, μοιραία γεννούν αλλά και επηρεάζουν τα ερωτήματα που θέτουν. Η ζωντανή πραγματικότητα των σύγχρονων πόλεων και η ανάγκη επιλογής θέσης και τρόπου επέμβασης σε αυτή καθορίζουν τον χαρακτήρα της προσέγγισης των αρχιτεκτόνων από την άλλη. Εξίσου επηρεάζει και η επιμέρους εξέλιξη των δύο ειδικοτήτων. Οι αρχαιολόγοι προσπαθούν να κατανοήσουν το σχηματισμό, τη λειτουργία και την εξέλιξη των αρχαίων πόλεων. Εξετάζουν τις αρχές του πολεοδομικού σχεδιασμού, την χαρακτηριστική αστική αρχιτεκτονική και την υποδομή των αρχαίων πόλεων, την πολιτική και οικονομική οργάνωση τους, όπως επίσης και τον τρόπο με τον οποίο κοινωνικοί, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες επηρεάζουν την εξέλιξη τους. Για τους αρχιτέκτονες οι ιστορικές πόλεις είναι συχνά πεδίο άντλησης προτύπων για τον αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό σχεδιασμό. Στην προσπάθεια τους να κατανοήσουν την πολυσύνθετη οργανωτική δομή των σύγχρονων πόλεων, εξετάζουν τις σχέσεις της σύγχρονης με την αρχαία πόλη ενώ τα κατάλοιπα του αρχαίου αστικού ιστού αποτελούν αντικείμενα διερεύνησης του τρόπου διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς και εξερεύνησης της συλλογικής μνήμης.

Η διάλεξη του καθηγητή Παναγιώτη Τουρνικιώτη που παρουσιάζεται εδώ, ανήκει σ' αυτόν τον κύλο ομιλιών και το νόημα της ορίζεται στο ακόλουθο κείμενο του ομιλητή:

Κάτω από την πόλη βρίσκονται όλες οι πόλεις που έζησαν στον ίδιο τόπο αφήνοντας εδώ και εκεί να ξεφυτρώνουν τα ορατά και αόρατα δείγματα ενός χαμένου χρόνου, μαζί με τα έργα των νεώτερων χρόνων, σε μια διαστρωμάτωση που προσθέτει νόημα και ταυτόχρονα θολώνει το οπτικό πεδίο.

Η σύγχρονη Αθήνα είναι μια γρήγορη πόλη στην οποία μπορείς να διαβάσεις τη διαστρωμάτωση του χρόνου, όπως διαβάζεις την ηλικία στο πρόσωπο ή το χαρτί του βιβλίου. Θα μιλήσουμε για τις εποχές και τις ουλές του χτισμένου αποθέματος σε παρελθόντα και σε μέλλοντα χρόνο, αναζητώντας τους ιστορικούς ‘κύκλους’ της σύγχρονης Αθήνας στην επαλληλία του κύκλου των τειχών της κλασικής εποχής, του κύκλου των λεωφόρων της νεοκλασικής πρωτεύουσας και του κύκλου που ενώνει τις δύο προηγούμενες εποχές στη γραμμική και νοηματική συνέχεια της Διονύσιου Αρεοπαγίτου και της Πανεπιστημίου, συνδέοντας την Ομόνοια με το Θησείο και το νέο Μουσείο της Ακρόπολης.

Η πόλη είναι η τέταρτη διάσταση της στρωματογραφίας, περίπου όπως στον κυβισμό: κυκλοφορείς από στρώση σε στρώση, οριζοντίως, καθέτως και πλαγίως. Η διαφάνεια αυτή ορίζει τη μακρά διάρκεια της πόλης.