Μεταπολίτευση και εκλογική κουλτούρα: θεωρία και πράξη της υποχρεωτικής ψηφοφορίας

Η εισήγηση αυτή έγινε κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου «Μεταπολίτευση: Από τη μετάβαση στη δημοκρατία στην οικονομική κρίση;» στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας "Κράτος και δημόσιες πολιτικές".

Οι εκλογικοί θεσμοί αποτελούν κατεξοχήν στοιχείο καθορισμού μιας πολιτικής κουλτούρας. Όχι μόνο διότι η επιλογή τους αποτυπώνει συγκεκριμένες πολιτειακές ιδέες, αλλά και επειδή η λειτουργία τους διαμορφώνει συγκεκριμένες αντιλήψεις για τη σχέση κράτους-πολίτη. Ως εκ τούτου, η σχέση των Ελλήνων ψηφοφόρων με το εκλογικό τους δικαίωμα έχει σε μεγάλο βαθμό καθοριστεί από τη συνταγματική τους υποχρέωση να ασκούν το δικαίωμα αυτό.
 

Η μεταπολιτευτική ιστορία του θεσμού της υποχρεωτικής ψηφοφορίας χωρίζεται σε τρεις περιόδους.  Στην πρώτη, από το 1974 έως το 1992 παρατηρείται μια αμφισβήτηση του θεσμού ως αντιδημοκρατικού κατάλοιπου από αριστερούς πολιτικούς. Η τάση αυτή συμπληρώνεται από μια νομική υποστήριξη της λευκής ψήφου ως πολιτικού δικαιώματος. Η δεύτερη περίοδος, 1992-2001 χαρακτηρίζεται από μια προφορική και συνταγματική κατάργηση της εφαρμογής των ποινών κατά της αποχής. Επίσης διακόπτεται η χρήση του εκλογικού βιβλιαρίου, αν και εξακολουθούν να περιλαμβάνονται στον εκλογικό νόμο οι ποινές κατά της αποχής. Ως αποτέλεσμα αυτής της νομικής ανωμαλίας, η τρίτη περίοδος από το 2002 έως σήμερα στιγματίζεται από ένα εκλογο-δικαστικό θρίλερ γύρω από την ισχύ της λευκής ψήφου. Αυτή τη στιγμή, ο νόμος εξακολουθεί να προβλέπει ποινές φυλάκισης και άλλες, χωρίς φυσικά να υπάρχει μηχανισμός εντοπισμού και τιμωρίας των εκλογο-φυγάδων. Από τη μία, η στάση αυτή ευτελίζει τη λειτουργική αξία του νόμου, από την άλλη εναρμονίζεται με την πανευρωπαϊκή τάση αποδυνάμωσης της υποχρεωτικότητας της ψήφου.
 

Ωστόσο, οι παγκόσμιες συζητήσεις γύρω από το θέμα της αυξανόμενης αποχής και των επιπτώσεών της στην επιδείνωση των κοινωνικών ανισοτήτων αξίζει να συζητηθεί και στο πλαίσιο της ελληνικής πολιτικής κοινωνίας. Παρά την πραγματικότητα της κομματικής πελατείας, την εντεινόμενη καχυποψία έναντι των πολιτικών κομμάτων και την αμφισβήτηση της ποιότητας του ίδιου του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος στη χώρα μας. η υποχρεωτική ψηφοφορία διατηρεί μια ιδιαίτερη συμβολική και ποιοτική σημασία. Σε πείσμα του κοινωνικού ελιτισμού και της αποξένωσης ομάδων πολιτών από την εκλογική διαδικασία, αποτελεί το θεσμό εκείνο που σκοπό έχει να προάγει ταυτόχρονα τη δημοκρατική αντιπροσωπευτική συλλογικότητα, την ουσιαστική πολιτική ισότητα και την ατομική πολιτική ευθύνη.