Δομή και περιεχόμενο των μικρασιατικών διηγήσεων για την Έξοδο

Η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη) διοργάνωσε επιστημονικό συμπόσιο με τίτλο «1922-2022: Η συμμετοχή των Μικρασιατών προσφύγων στην εξέλιξη της σύγχρονης Ελλάδας». Έναν αιώνα μετά τα «μικρασιατικά», επιστήμονες, άνθρωποι του πνεύματος, ερευνητές από διαφορετικές αφετηρίες, θα πάρουν το λόγο για να ενισχύσουν το διάλογο, σε μια θεματική σχετικά με την επίδραση του μικρασιατικού στοιχείου σε ποικίλα πεδία-ζητήματα της νεοελληνικής ζωής: στην ενσωμάτωση των προσφύγων στο ελλαδικό γίγνεσθαι, το πολεοδομικό, την οικονομία, την πολιτική, τη λογοτεχνία και τη μουσική. Είναι ακόμη ζωντανή η μνήμη των γεγονότων; Πώς συνεισέφεραν οι Μικρασιάτες στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας;

Σύνοψη της ομιλίας

Υπάρχουν πολλές διηγήσεις για τη ζωή των Ελλήνων στη Μικρασία, την Έξοδο και τις δυσκολίες της προσφυγιάς σε συλλογές του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών και πολλών άλλων Κέντρων. Κατά κανόνα, οι πρόσφυγες διηγούνται τις ατομικές τους ιστορίες. Ωστόσο, όσο περίεργο κι αν φαίνεται, συνεχώς πληθαίνουν οι διηγήσεις ως δευτερογενείς από τους απογόνους των προσφύγων. Έχουμε ένα μεγάλο σώμα που υποδεικνύει όχι μόνο την ιστορία της Εξόδου και τους τρόπους αφήγησής της, αλλά και τις αλλαγές πρόσληψης κατά τη διάρκεια ενός αιώνα. Παρά την ανάλογη θεματική τους, στη μορφή των διηγήσεων διακρίνονται σημαντικές διαφορές, πέραν των ατομικών. Επειδή οι περισσότερες είναι προφορικές, νομίζω ότι η σημαντικότερη είναι ο τρόπος καταγραφής, το γεγονός ότι ανάμεσα σε αυτόν που διηγείται και σε αυτόν που καταγράφει και μεταφέρει εισέρχονται τρόποι γραπτής αφήγησης, εκτιμήσεις προσωπικές, ερωτήσεις, ακόμη και στάσεις και εκφράσεις διάφορες κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων. Οι διηγήσεις μπορούν να ομαδοποιηθούν σχηματικά μεν αλλά με σημαντικές συγκλίσεις ανάλογα με γενιές. Διακρίνω σχηματικά τρεις: στην πρώτη μετά την Καταστροφή και έως τον Β Παγκόσμιο πόλεμο κυρίως υπάρχουν λίγες διηγήσεις, οι παρόντες τις απέφευγαν, βουβοί από τη δυστυχία. Η επόμενη γενιά, η μεταπολεμική, είναι αυτή που άφησε τις περισσότερες διηγήσεις. Κυριάρχησε μία άποψη της πατρίδας ως χαμένου παραδείσου. Η τρίτη γενιά, μετά τη μεταπολίτευση, είναι η γενιά της μεγάλης άνθισης της μυθοπλασίας και η γενιά όπου σιγά σιγά εισέρχεται μία αποστασιοποιημένη ιστορική ματιά. Ταυτόχρονα στην ανακοίνωση γίνεται προσπάθεια παρακολούθησης της έντεχνης γραμματείας σχετικά με Μικρασιατικά θέματα, ανιχνεύοντας τις διακυμάνσεις της πρόσληψης μετά την καταστροφή.