Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ, 1974-1985: Η «Ευρώπη» ως πολιτική και ως ταυτότητα

Η εισήγηση αυτή έγινε κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου «Μεταπολίτευση: Από τη μετάβαση στη δημοκρατία στην οικονομική κρίση;» στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας "Ανάμεσα στον αντιαμερικανισμό και τον εξευρωπαϊσμό".

Μετά τη μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία, η ευρωπαϊκή πολιτική της Ελλάδας αποτέλεσε κεντρικό πεδίο ιδεολογικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στη Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ, τα κόμματα που αναδείχθηκαν σε βασικούς διεκδικητές της εξουσίας. Η ανεπιφύλακτα φιλοευρωπαϊκή στάση της Νέας Δημοκρατίας βρισκόταν σε αντίθεση με την απορριπτική τοποθέτηση του ΠΑΣΟΚ, διαφορά που εξέφραζε βαθύτερες ιδεολογικές θέσεις, όχι μόνο για την εξωτερική πολιτική όσο για την οργάνωση του κράτους και της οικονομίας της Μεταπολίτευσης.
 

Η αντίθεση κλιμακώθηκε από το 1974 έως τις εκλογές του 1981, οπότε το ΠΑΣΟΚ εκλήθη να εφαρμόσει τη δική του πολιτική ως προς τη συμμετοχή της χώρας στις Ευρωπαϊκές τότε Κοινότητες σε συνάφεια με το ευρύτερο πρόγραμμά της για την εξωτερική πολιτική και την εσωτερική «Αλλαγή». Έως το 1985, αποδέχθηκε τη συνέχιση της ευρωπαϊκής πορείας επιφέροντας αξιοσημείωτες αλλαγές στα χρονοδιαγράμματα και στους όρους προσαρμογής  της ελληνικής οικονομίας,. Παράλληλα, διεκδίκησε την κατά περίπτωση διαφοροποίηση των ελληνικών θέσεων από την κεντρική κοινοτική γραμμή στα διεθνή ζητήματα, ενώ αξιοποίησε το κοινοτικό πλαίσιο για τη συμμετοχή σε περιφερειακές πρωτοβουλίες που εμπέδωναν μία διαφορετική οπτική της διεθνούς κατανομής ισχύος.
 

Η περίοδος 1974-1985, με την εξαίρεση της βραχύβιας ύφεσης υπό το «Πνεύμα του Ελσίνκι», σκιάστηκε από τη νέα πόλωση μεταξύ ΗΠΑ-ΕΣΣΔ. Η κρίση των «ευρωπυραύλων» περιθωριοποίησε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα θέσεις εκτός κοινής αντίληψης. Μετά το 1985 άλλαξαν τόσο οι διεθνείς συσχετισμοί όσο και οι τάσεις εντός Ελλάδας. Αφενός άνοιξε ο δρόμος για τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, αφετέρου το ΠΑΣΟΚ άρχισε να ευθυγραμμίζεται με την Κοινότητα, προκειμένου να συμμετάσχει η Ελλάδα στη διαφαινόμενη αναδιοργάνωση της μεταψυχροπολεμικής Ευρώπης.
 

Ωστόσο, οι θέσεις που είχαν διαμορφωθεί κατά την προηγούμενη δεκαετία, μέσα στο γνήσια πολιτικό πνεύμα της Μεταπολίτευσης, σημάδεψαν πολιτικές, αντιλήψεις και στερεότυπα, που συνέχισαν να επηρεάζουν το δημόσιο διάλογο και τις εκλογικές συμπεριφορές, χωρίς να περιορίζονται πάντα μέσα στα όρια των κομματικών δυνάμεων που τις εξέπεμψαν. Η «Ευρώπη» είχε αποτελέσει σημείο αναφοράς για τη νοηματοδότηση  κεντρικών ιδεολογικών επιλογών που στόχευαν να εκφράσουν τις θέσεις και προδιαθέσεις ευρέων κοινωνικών στρωμάτων, αλλά και να προσδώσουν στα κόμματα της Μεταπολίτευσης ταυτότητα.
 

Για τη Νέα Δημοκρατία, η «Ευρώπη» αποτελούσε συνδετικό κρίκο με τις επιτυχίες του παρελθόντος, προσέφερε μία νέα ανάγνωση στις προτεραιότητες του χθες  και υποσχόταν ασφαλή εκδημοκρατισμό για το αύριο υπό την αιγίδα του κοινώς αποδεκτού Κωνσταντίνου Καραμανλή. Για το ΠΑΣΟΚ, σημασία είχε η ρήξη με το παρελθόν, όχι η συνέχεια. Η εικονοκλαστική ανάλυση της ευρωπαϊκής πολιτικής υπογράμμιζε την «πρόοδο» χωρίς να απειλεί με κοινωνική ανατροπή και προσέφερε την προοπτική τομών σε μια κοινωνική πλειοψηφία που ζητούσε ριζικές μεταρρυθμίσεις πολιτικών και αλλαγές προσώπων, με έμβλημα τον ριζοσπαστικό Ανδρέα Παπανδρέου.
 

Η προτεινόμενη εισήγηση στοχεύει να αναλύσει τις διαφορετικές θέσεις, πολιτικές και εκλογικές στρατηγικές των δύο κομμάτων ως προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση και την ελληνική ευρωπαϊκή πολιτική, τις καταβολές και την επιρροή τους στον πολιτικό και ιδεολογικό στίβο. Το θέμα θα συνδεθεί με την εξέλιξη και μετάλλαξη της «Ευρώπης» ως πολιτικής και ως ταυτότητας  στα μεταγενέστερα χρόνια, οπότε τα κομματικά όρια έγιναν ρευστά, ενώ ενίοτε παρατηρήθηκε και αντιμετάθεση ενθουσιασμού και επιφυλάξεων μεταξύ ισχυρών μερίδων του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας.