Ο έκτος Βενετο-Οθωμανικός Πόλεμος και η «τυχερή κανονιά» - 2η ομιλία

Ο έκτος Βενετο-Οθωμανικός Πόλεμος και η «τυχερή κανονιά»

Η καταστροφή του Παρθενώνα στην πολιορκία του Μοροζίνι τον Σεπτέμβριο του 1687

Ο έκτος Βενετο-Οθωμανικός Πόλεμος ή «Πόλεμος του Μωρέα / Μοριά» (Guerra di Morea-1684-1699) οδηγεί στη «Δεύτερη Βενετοκρατία» της Πελοποννήσου, που διήρκεσε 29 χρόνια (1686-1715). Μέρος μιας ευρύτερης σειράς συγκρούσεων σε όλη την Ανατολική Ευρώπη που θα ονομαστεί «Μεγάλος Τουρκικός Πόλεμος» ή «Πόλεμος του Ιερού Συνασπισμού» (1683-1699) όλων σχεδόν των χριστιανικών κρατών κατά των Οθωμανών. Από τότε ανακόπτεται η οθωμανική προέλαση στην Ευρώπη και θα αρχίσει η υποχώρηση και συρρίκνωση της Αυτοκρατορίας. Ήταν ο μοναδικός από τους επτά Βενετο-Τουρκικούς πολέμους που κέρδισε η Βενετία.

Αρχηγός της εκστρατείας (Capitano Generale) ο Francesco Morosini, γόνος μεγάλης αριστοκρατικής οικογένειας δόγηδων, στρατιωτικών και καρδιναλίων, ο ίδιος με μεγάλη προϋπηρεσία στην Κρήτη, το Αιγαίο και τις ελληνικές θάλασσες.

Μετά την (ανα-)κατάκτηση της Πελοποννήσου το 1685-87, ο Μοροζίνι στρέφεται προς την Αθήνα. To βενετικό στράτευμα αποβιβάζεται στην Ελευσίνα, ενώ η οθωμανική φρουρά οχυρώνεται στην Ακρόπολη. Η πολιορκία αρχίζει στις 23 Σεπτεμβρίου 1687. Οι Οθωμανοί κατεδαφίζουν τον ναό της Αθηνάς Νίκης, για να κατασκευάσουν πυροβολαρχία (ντάπια) απέναντι στα βενετσιάνικα πυροβόλα που έχουν στοιχηθεί στον λόφο της Πνύκας. Παράλληλα, χρησιμοποιούν τον Παρθενώνα, ο οποίος λειτουργούσε σαν τζαμί, σαν πυριτιδαποθήκη.

Δύο ημέρες μετά, στις 25 Σεπτεμβρίου, μια «τυχερή κανονιά» (colpo fortunato) των Βενετών διαπερνά την οροφή του και προκαλεί τεράστια έκρηξη, που σκοτώνει 300 ανθρώπους και διαλύει το μαρμάρινο μνημείο. Ο Παρθενώνας στεκόταν σχεδόν ακέραιος για 2.119 χρόνια (432 π.Χ. - 1687 μ.Χ.). Η φρουρά παραδίδεται τέσσερεις ημέρες αργότερα.

Με την έλευση του χειμώνα η θέση των Βενετών δυσχεραίνει καθώς το οθωμανικό ιππικό ελέγχει την Αττική ύπαιθρο· ο Μοροζίνι αποφασίζει την εκκένωση της Αθήνας τον Απρίλιο του 1688. Η καταστροφή των μνημείων επιτείνεται με την απόπειρα των Βενετών να αποκολλήσουν και να πάρουν τα αγάλματα του Ποσειδώνα και την Νίκης, τα οποία πέφτουν στο έδαφος και συντρίβονται. Μόνο κάποια θραύσματα αποκομίζονται και βρίσκονται σήμερα σε διάφορα ευρωπαϊκά μουσεία, καθώς και ο «Λέων του Πειραιά» (Porto Leone) που βρίσκεται σήμερα στην είσοδο του Αρσενάλε στην Βενετία.

Η «θυσία» του Παρθενώνα αποδεικνύεται τελείως μάταιη, καθώς στην Συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699) η Αθήνα και η Αττική παραμένουν υπό οθωμανική κυριαρχία. Τα διαλυμένα τμήματα του Παρθενώνα θα αποτελέσουν αντικείμενο επικερδούς εμπορίου προς τους αυξανόμενους Ευρωπαίους περιηγητές του 18ου-19ου αιώνα. Και είναι απίθανο ο Έλγιν να δοκίμαζε να αφαιρέσει τμήματα του γλυπτικού διακόσμου αν ο Παρθενώνας είχε μείνει άθικτος.