O Μέγας Αλέξανδρος, η Ευρώπη και η Ελλάδα: το αποτύπωμα του Διαφωτισμού

Ο  Μέγας Αλέξανδρος επαναπροσδιόρισε   τον κόσμο, ένωσε για πολλά χρόνια την Ανατολή και τη Δύση σε ένα ενιαίο σύνολο, με έναν τρόπο που ήταν αδιανόητος πριν από αυτόν και δεν επαναλήφθηκε μετά από αυτόν. Για την Ευρώπη οι κατακτήσεις του αποτέλεσαν την υλοποίηση ενός διαρκούς οράματος: την κατοχύρωση της δυτικής κοσμοαντίληψης σε σχέση με τις ανατολικές απειλές και επιρροές.
 

Για τη θέση του Αλέξανδρου στην ευρωπαϊκή ιστορία, αλλά  και για τη συμβολική του σημασία στην εμπορική και πολιτισμική εξάπλωση της Δύσης στη Ανατολή μίλησε, στις 10 Μαρτίου, ο Πιέρ Μπριάν (Pierre Briant), ομότιμος καθηγητής του Κολλεγίου της Γαλλίας στην Έδρα Ιστορίας και Πολιτισμού του Αχαιμενιδικού Κόσμου και του Βασιλείου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Την εκδήλωση, που έγινε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Megaron Plus, συντονίζει ο Γιώργος Τόλιας, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών της Ελλάδας.
 

Η ομιλία του Πιερ Μπριάν πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Collège de France, τη Γαλλική Πρεσβεία στην Αθήνα και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, στο πλαίσιο του προγράμματος Ελλάς-Γαλλία Συμμαχία 2014.
 

O Πιέρ Μπριάν αναφέρθηκε στον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, που ανέδειξε τον Αλέξανδρο σε σημείο αναφοράς και πρότυπο ή αντιπρότυπο της ευρωπαϊκής εξάπλωσης στη σύγχρονη εποχή. Η ανάλυση της εποχής εξιδανίκευσε τον αρχαίο αυτόν ιδιοφυή πολεμιστή και πολιτικό και δικαίωσε κάθε γεωγραφική ευρωπαϊκή επέκταση με το επιχείρημα της ιερής αποστολής για τη μετάδοση του ευρωπαϊκού-δυτικού πολιτισμού στην υφήλιο.
 

Η εικόνα αυτή, υποστηρίζει ο Πιέρ Μπριάν, κυριάρχησε κυρίως στη Γαλλία, τη Σκωτία και την Αγγλία, αλλά και στην Ισπανία και την Πορτογαλία και τελικά διαδόθηκε και στη Γερμανία, κατά το πρώτο τρίτο του 19ου αιώνα. Η Ελλάδα του Διαφωτισμού στον αγώνα της εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας, υιοθέτησε αυτόν τον διαδεδομένο τρόπο ανάλυσης και τις αναλογίες, που η ανάλυση αυτή είχε καθιερώσει, ανάμεσα στο δεσποτισμό της Περσίας των Αχαιμενιδών  και εκείνο των Σουλτάνων της Κωνσταντινούπολης.
 

Προικισμένος με ιδιαίτερη αντίληψη, ιδιοφυής στρατιωτικός και ικανός πολιτικός, ο Αλέξανδρος στοίχειωσε με την ύπαρξή του την επικράτεια που δημιούργησε, από τον Όλυμπο μέχρι τον Γάγγη, μέσα σε 13 χρόνια. Από τότε μέχρι σήμερα παραμένει ένας δίκοπος ήρωας-ημίθεος και κάθε πλευρά  του αποδίδει τις προθέσεις που υποστηρίζουν τη δική της ερμηνεία του κόσμου.
 

Για τη Δύση ο Αλέξανδρος είναι αυτός που προστάτεψε την Ελλάδα και ίσως και την Ευρώπη από την περσική εξάπλωση, προετοίμασε το έδαφος για τη Ρωμαϊκή κοσμοκρατορία και διέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό. Για τους Δυτικούς, αν ο Μακεδόνας βασιλιάς δεν είχε επιτύχει στην Ισσό ή στον Γρανικό και στις άλλες κρίσιμες μάχες, είναι πιθανόν ότι οι Πέρσες και όχι οι Αθηναίοι θα είχαν καθορίσει τη δυτική σκέψη. Πριν από τον πρόωρο θάνατό του, στα 33 του χρόνια, ο Αλέξανδρος είχε εξουσία που δεν είχε αποκτήσει κανείς μέχρι τότε και τη δύναμη να επιβάλλει ειρήνη και σταθερότητα στον κόσμο της εποχής του και να τον ενώνει κάτω από την ίδια σημαία. Αυτή η εικόνα ταξίδεψε στο χρόνο, από τους Έλληνες, στους Ρωμαίους μέχρι τους Ευρωπαίους και τον έκανε μια από τις πιο ανθεκτικές προσωπικότητες –παραδείγματα σε όλη την ιστορία.
 

Η Ανατολή δημιούργησε άλλες εκδοχές του Αλέξανδρου. Για κάποιους ήταν ο ιδιοφυής, εκπαιδευμένος από τον Αριστοτέλη, ηγεμόνας, ο ενοποιητής και για άλλους ο ανελέητος, σαδιστής κατακτητής, ο εχθρός του λαού, ο δαίμονας της κολάσεως. Οι ισλαμιστές συγγραφείς των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων επέλεξαν να τον περιλάβουν στα μεγάλα έργα τους, σε βαθμό που να τον  κατατάσσουν στους κορυφαίους βασιλείς του Ισλάμ και να τον θεωρούν προφήτη σε ιερή αποστολή με εντολή του Θεού. Οι Ζωροάστρες τον αναθεμάτιζαν για το ρόλο του στην πτώση της μεγάλης, πρώτης τους αυτοκρατορίας και τον κατέτασσαν στους αιώνιους εχθρούς τους. Οι λαοί της Ανατολής ενσωμάτωσαν τις εκστρατείες και τις περιπέτειές του στους ισλαμικούς μύθους και θρύλους.
 

Από όποια θέση και αν τον δει κανείς, ο μεγάλος αυτός άνδρας της αρχαιότητας συνιστά έναν μικρόκοσμο στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης μέχρι σήμερα. Είναι ένα ιστορικό πρόσωπο, το οποίο εξακολουθεί να τροφοδοτεί μια εσαεί συζήτηση για τις επιρροές της Δύσης στην Ανατολή, για τα μαθήματα της Ανατολής προς τη Δύση και να χρησιμεύει ως αφετηρία για τις εικόνες που δημιουργεί η κάθε πλευρά για την άλλη.
 

Ο Πιέρ Μπριάν αφιέρωσε τη μακρόχρονη ακαδημαϊκή του καριέρα στη μελέτη της μακρινής αυτής προχριστιανικής ιστορικής περιόδου, εποχής που η περσική αυτοκρατορία, η μεγαλύτερη που υπήρξε ποτέ, διεκδίκησε την επέκτασή της προς τα δυτικά και βρήκε απέναντί της τον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα και τελικά τον Αλέξανδρο. «Οι Πέρσες και η Αυτοκρατορία», «Αντίγονος ο Μονόφθαλμος», «Βασιλείς, Φυλές και Αγρότες» είναι μερικά από τα βιβλία που έχει γράψει, με τα οποία εξιχνιάζει τις συνθήκες, τη δυναμική και τη γεωπολιτική του 3ου π.Χ. αιώνα. Το βιβλίο Ανοιχτή επιστολή στον Μέγα Αλέξανδρο σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά κυκλοφορεί και στη χώρα μας από τις εκδόσεις Πατάκη.