Ο Τάφος-Ηρώον του Αριστοτέλη στα Αρχαία Στάγειρα: μύθος ή πραγματικότητα;

Η χερσόνησος των αρχαίων Σταγείρων, στην οποία η ανασκαφική έρευνα ξεκίνησε το 1990 και διεκόπη το 1999, αποτελείται από δύο χαμηλούς λόφους (τον βόρειο και τον νότιο), μ’ έναν ομαλό αυχένα ανάμεσά τους, όπου και αποκαλύφθηκε η αγορά της πόλης.

Στο μέσον περίπου της νότιας πλαγιάς του βορειότερου λόφου των Σταγείρων, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως ένα περίπλοκο σύμπλεγμα αρχιτεκτονικών λειψάνων, ετερόκλητων μεταξύ τους, που χρονολογούνται από την αρχαϊκή μέχρι και τη βυζαντινή περίοδο. Περισσότερο εμφανές είναι το βυζαντινό διατείχισμα, στο οποίο ανήκει κι ένας τετράγωνος πύργος στο υψηλότερο σημείο της περιοχής. Αξιοσημείωτο είναι ότι το βυζαντινό αυτό διατείχισμα θεμελιώθηκε πάνω ακριβώς και στη γραμμή του αρχαϊκού τείχους της πόλης, η οποία αρχικά καταλάμβανε μόνο τον βόρειο λόφο. Στην παρούσα ανακοίνωση πάντως, επικεντρωνόμαστε μόνον σ’ ένα μεγάλο αψιδωτό οικοδόμημα, που περιβάλλει επακριβώς τον προαναφερθέντα τετράγωνο βυζαντινό πύργο, καθώς και σ’ ένα ορθογώνιο μαρμαροθετημένο δάπεδο δίπλα του, κατασκευές που είναι σύγχρονες μεταξύ τους και χρονολογούνται με ασφάλεια στους χρόνους περίπου του Μ. Αλεξάνδρου.

Όσον αφορά στο ιδιόμορφο αψιδωτό σε κάτοψη (ή πεταλόσχημο) οικοδόμημα, που εγγράφεται σε νοητό τετράγωνο πλευράς 10μ., η λειτουργία του είναι προβληματική, αφού τα μόνα βέβαια δεδομένα που διαθέτουμε γι’ αυτό είναι: Δεν σχετίζεται με πύργο του αρχαϊκού ή άλλου τείχους, εφόσον το μικρό πάχος των τοιχωμάτων του είναι απαγορευτικό προς τούτο, το σχήμα του είναι ασύμβατο για άλλες χρήσεις, χτίστηκε με πολύ καλό, αλλά σε δεύτερη χρήση και ετερόκλητο οικοδομικό υλικό και με ιδιαίτερη, όπως φαίνεται, σπουδή, ο χαρακτήρας του είναι βεβαιωμένα δημόσιος και η κατασκευή του έγινε στους χρόνους του Αλεξάνδρου.

Σε επαφή σχεδόν με την πρόσοψη του αψιδωτού αυτού κτίσματος και αμέσως στα ΒΑ του, αποκαλύφθηκε ένα επιμελημένο και τετράγωνο (πλευράς 4,70μ.) μαρμαροθετημένο δάπεδο, στο κέντρο του οποίου μάλιστα υπάρχει μία ορθογώνια, αλλά κενή σήμερα επιφάνεια, διαστάσεων 1,30*1,70μ. όπου το πιθανότερο είναι ότι υπήρχε αρχικά στημένος ένας βωμός.

Στο εύλογο ερώτημα που αναφύεται, σχετικά με τη λειτουργία των παραπάνω κατασκευών και με δεδομένες τις μεγάλες αναμοχλεύσεις των αρχαιολογικών στρωμάτων από την ανέγερση εκεί των βυζαντινών κτισμάτων, έρχονται ως αρωγός αρκετές ύστερες γραμματειακές πηγές (που προφανώς αντιγράφουν κάποια χαμένα αρχαιοελληνικά κείμενα), για να δώσουν πιθανότατα την ζητούμενη απάντηση. Σύμφωνα, λοιπόν, μ’ αυτές τις πηγές (οι κυριότερες από τις οποίες είναι το χειρόγραφο αριθ.257 της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης και μία αραβική βιογραφία του Αριστοτέλη), λίγο καιρό μετά το θάνατο του Αριστοτέλη στη Χαλκίδα, οι Σταγειρίτες μετέφεραν την τέφρα του με χάλκινη υδρία και την έθαψαν σε μεγάλο υπέργειο τάφο μέσα στην πόλη τους, δίπλα στον οποίο μάλιστα έστησαν και βωμό, σ’ ένα τόπο που τον ονόμασαν "Αριστοτέλειον" και στον οποίο συνεδρίαζε στο εξής η βουλή. Καθιερώθηκαν επίσης μεγάλες ετήσιες γιορτές και αγώνες ("Αριστοτέλεια") προς τιμήν του φιλοσόφου, ο οποίος τιμήθηκε ως ήρωας, σωτήρας, νομοθέτης και δεύτερος οικιστής της πόλης, εφόσον με τη δική του μεσολάβηση στον Φίλιππο Β΄ (που την είχε καταστρέψει το 349 π.Χ.) επανιδρύθηκαν τα Στάγειρα.

Έχουμε άραγε, κατόπιν των ανωτέρω, κάποιον λόγο ν’ αμφισβητήσουμε ότι το προαναφερθέν προβληματικό, από την άποψη της ερμηνείας του, αψιδωτό οικοδόμημα (μαζί και με το μαρμαροθετημένο δάπεδο με τον βωμό) ήταν τάφος και ηρώο του Αριστοτέλη; Υπάρχει κάτι που δεν ταιριάζει σ’ αυτήν την ερμηνεία; Αντίθετα, θεωρούμε ότι όλα συντείνουν προς αυτήν ακριβώς την εκδοχή, αφού τα ανασκαφικά δεδομένα που έχουμε συμφωνούν απόλυτα με τις σχετικές πληροφορίες των γραμματειακών πηγών.