Οι αρχιτέκτονες της πόλεως των Αθηνών (1835-1912)

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν οι εκάστοτε δημοτικοί μηχανικοί, τα έργα των οποίων διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία και την εικόνα της πόλης. Λόγω της έλλειψης ικανών στελεχών, αρχικά χρησιμοποιήθηκαν στελέχη των δημόσιων υπηρεσιών του κράτους, που συγκροτήθηκαν σε δυτικά πρότυπα. Εργάστηκαν σε παράλληλα καθήκοντα, με επιπλέον του μισθού τους αποζημίωση, το επιμίσθιον.

Η αρμοδιότητα της εκτέλεσης των δημοτικών έργων, αμφιταλαντεύθηκε ανάμεσα στα Υπ. Στρατιωτικών και Υπ. Εσωτερικών. Στους στρατιωτικούς μηχανικούς ανατέθηκαν η εφαρμογή του σχεδίου πόλεως και τα έργα υποδομών, ενώ κτηριακά έργα ανατέθηκαν και σε πολιτικούς μηχανικούς¹.

Η ανάγκη σφαιρικής αντιμετώπισης των δημοτικών θεμάτων από ένα και συγκεκριμένο μηχανικό, γίνεται αποδεκτή μόλις το 1858 με την καθιέρωση του θεσμού του «δημοτικού αρχιτέκτονα», γεγονός που απεγκλωβίζει το τεχνικό προσωπικό των δήμων από το δημοσιοϋπαλληλικό πλαίσιο των υπουργείων. Κυρίως επιτρέπει δεσμούς της δημοτικής αρχής με τους μηχανικούς της, που την υποστηρίζουν σθεναρά. Ως δημοτικοί μηχανικοί τοποθετούνται πλέον και ελεύθεροι επαγγελματίες, οι οποίοι εργάζονται επί μισθώ.

Μετά το κίνημα του 1843, ως αρχιτέκτονες της πόλεως των Αθηνών υπηρετούν μόνο Έλληνες μηχανικοί. Αλλοδαποί μηχανικοί ασχολούνται πάλι με τα δημοτικά έργα από το τέλος της δεκαετίας του 1850, όταν προσλαμβάνονται απ΄ ευθείας από το Δήμο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1870, η τεχνική υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων αποκτά αυτόνομη λειτουργία, οργανώνεται και επανδρώνεται με πολλά και ικανά στελέχη. Την υπηρεσία συνδράμουν ξένοι μηχανικοί, σε εξειδικευμένα έργα.

Η ανάπτυξη της τεχνικής υπηρεσίας θεωρείται αναγκαία, αφού είναι πλέον αποδεκτό ότι το τεχνικό έργο κάθε δημαρχίας, αποτελεί και την απόδειξη της ικανότητάς της. Οι μηχανικοί που την αποτελούν επιλέγονται από τον εκάστοτε δήμαρχο, και η σύμπνοια που υπάρχει μεταξύ αποδίδει καρπούς και σημαντικό έργο.

Η παρουσίαση του έργου και η αναδίπλωση της προσωπικότητας των δημοτικών μηχανικών που θα επιχειρηθεί, αποδεικνύει ότι οι δημοτικοί μηχανικοί υπήρξαν το εργαλείο του Δήμου για την εξέλιξη και την αναβάθμιση της πόλης. Από αυτούς αναδείχθηκαν σημαντικές προσωπικότητες που πρωταγωνίστησαν στην αρχιτεκτονική, ενίοτε και στην πολιτική σκηνή της χώρας, συμβάλλοντας θετικά στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας της Αθήνας.

                                                                       
_{1. Επισημαίνεται η διαφορά χρησιμοποίησης του όρου πολιτικός μηχανικός σε αντιδιαστολή του στρατιωτικού μηχανικού, και όχι με τη σημερινή του έννοια.}