Οι συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα κράτησης του Έβρου: μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης

Στις 8 Μαρτίου 2011 ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) δημοσίευσε την έκθεση του σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης και τα θεμελιώδη δικαιώματα προσώπων που εισέρχονται παράτυπα στην Ελλάδα από τα χερσαία σύνορά της με την Τουρκία. Τα στοιχεία στα οποία βασίστηκε η έκθεση αυτή συλλέχθηκαν με επιτόπια έρευνα στελεχών του Οργανισμού στην Αθήνα και στην περιοχή του Έβρου τον Ιανουάριο 2011 που συμπεριέλαβε συνεντεύξεις με στελέχη της δημόσιας διοίκησης και τοπικών αρχών, με τις αστυνομικές αρχές, με στελέχη της Frontex καθώς και με κρατουμένους. Η έρευνα πεδίου συμπληρώθηκε με συλλογή δευτερογενών επίσημων στοιχείων. Η Ελληνική κυβέρνηση παρέσχε απρόσκοπτη πρόσβαση σε όλες τις εγκαταστάσεις κράτησης, συνέδραμε σημαντικά την έρευνα παρέχοντας επίσημα στοιχεία και η Frontex παρείχε επίσης σημαντική βοήθεια διευκολύνοντας την έρευνα.

Από το 2010 ως το Ιανουάριο του 2011 το 90% του συνόλου των παράτυπων συνοριακών διελεύσεων που διαπιστώθηκαν κατά μήκος όλων των εξωτερικών χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης έλαβε χώρα στα Ελληνικά χερσαία και θαλάσσια σύνορα. Οι καθημερινές διελεύσεις στα ανατολικά σύνορα στον ποταμό Έβρο έφθασαν μέχρι και τα 350 άτομα. Η μεγαλύτερη κατηγορία αυτών (44%) προέρχονταν από το Αφγανιστάν. Το 2010, 45 άτομα έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να διαβούν τα σύνορα στην περιοχή του Έβρου.

Η έκθεση του Οργανισμού περιγράφει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης στα κέντρα κράτησης των χερσαίων συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας όσον αφορά τόσο στις συνθήκες διαβίωσης όσο και στην προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων. Άνθρωποι, μεταξύ των οποίων έγκυες γυναίκες και οικογένειες με μικρά παιδιά, κρατούντο υπό απάνθρωπες συνθήκες, όπως διαπίστωσε επανειλημμένα και η Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων. Ως παράδειγμα, μπορεί να αναφερθεί η κατάσταση που επικρατούσε στο κέντρο κράτησης Σουφλίου στις 29 Ιανουαρίου 2011, ημέρα επίσκεψης ερευνητών του FRA, όταν 144 άτομα κρατούνταν σε ενιαίο χώρο εμβαδού περίπου 110μ2. Δεν υπήρχε θέρμανση, ενώ μία τουαλέτα και ένα κρύο ντους κάλυπτε τις ανάγκες όλων των κρατουμένων με τις εξωτερικές θερμοκρασίες να κυμαίνονται στους μηδέν βαθμούς. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης συνιστά, σε περιπτώσεις ομαδικού καταλύματος, εμβαδόν τουλάχιστον 4μ2 ανά κρατούμενο.

Εντούτοις, παρά τις πολυάριθμες εκθέσεις διεθνών οργανισμών, οι ελληνικές αρχές δεν έλαβαν μέτρα για την αντιμετώπιση των απαράδεκτων συνθηκών στα κέντρα κράτησης του Έβρου – παρά την ύπαρξη συγκεκριμένου έκτακτου κονδυλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ύψους 9,8 εκατ. Ευρώ για τη βελτίωσή τους ήδη από το Δεκέμβριο του 2010. Η έκθεση αναφέρεται σε συγκεκριμένους παράγοντες που σωρευτικά επιδεινώνουν την κατάσταση, και συγκεκριμένα:

• Πρώτον, στην έλλειψη συντονισμού των αρμοδίων υπηρεσιών για την επιτόπου αντιμετώπιση της κατάστασης. Η ευθύνη διαχείρισης της μετανάστευσης είναι μοιρασμένη μεταξύ τεσσάρων υπουργείων, η δε ανάθεση ευθυνών σε τοπικό επίπεδο δεν είναι σαφής.

• Δεύτερο, στην πρακτική να κρατούνται όλοι ανεξαιρέτως όσοι συλλαμβάνονται να διέρχονται παράνομα τα σύνορα – εκτός εκείνων που χρειάζονται επείγουσα εισαγωγή σε νοσοκομείο – συμπεριλαμβανομένων ανήλικων παιδιών, ακόμη και βρεφών. Έτσι επιβαρύνονται υπέρμετρα οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις κράτησης.

• Τρίτο, στις γραφειοκρατικές διαδικασίες που παρεμποδίζουν τις προσπάθειες της αστυνομίας να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης ακόμη και με στοιχειώδη μέτρα, όπως είναι η αντικατάσταση τζαμιών στα παράθυρα ή η επισκευή τουαλετών.

• Τέταρτο, στην ασαφή διάκριση ευθυνών σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης μετά την μεταρρύθμιση «Καλλικράτη». Τα πεδία ευθύνης Δήμων, Περιφέρεις και αποκεντρωμένης δημόσιας διοίκησης είναι ασαφή με αποτέλεσμα να μην καλύπτονται σωστά οι ανάγκες των κέντρων κράτησης σε θέρμανση, καθαρισμό, σίτιση, κ.λπ.

• Πέμπτο, στην περιορισμένη παρουσία και δράση φορέων παροχής ανθρωπιστικών υπηρεσιών από μη κυβερνητικές οργανώσεις, αλλά και έλλειψη συστηματικού ελέγχου της κατάστασης από τους επίσημους φορείς προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως του Συνηγόρου του Πολίτη και της Εθνικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Οι μόνες οργανώσεις με συστηματική παρουσία ήταν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και το ΚΕΛΠΝΟ.

• Έκτο, στην έλλειψη κινητοποίησης σημαντικών οργανισμών που δραστηριοποιούνται τοπικά, όπως το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης, η Ιατρική Σχολή και η Νομική Σχολή.

Εκ πρώτης όψεως ορισμένες δυσκολίες θα μπορούσαν να αποδοθούν και στην οικονομική κατάσταση της χώρας. Όμως, οι κακές συνθήκες κράτησης και η ελλιπής προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν οφείλονται στην έλλειψη οικονομικών πόρων, καθώς σημαντικά κονδύλια που έχουν διατεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχαν εκταμιευτεί. Συνεπώς, η βελτίωση των συνθηκών κράτησης και ο πλήρης σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων των παράτυπων μεταναστών και των αιτούντων άσυλο απαιτούν βασικά διοικητικές μεταρρυθμίσεις για τις οποίες, όμως, προϋπόθεση είναι η σχετική πολιτική βούληση.

[Οι απόψεις που εκφράζονται στο κείμενο αυτό είναι προσωπικές του ομιλητή και δεν αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης]