Πασιφάη, ένα γυναικείο δράμα

Η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη) και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος διοργάνωσαν επιστημονικό συμπόσιο με τίτλο: Το θήλυ και οι ανατρεπτικές όψεις του στην ελληνική αρχαιότητα.

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ: Éliane Allouch (ψυχαναλύτρια, SPF), Marie de Gandt (ελληνίστρια), Γιώργης Γιατρομανωλάκης (συγγραφέας, ελληνιστής), Σωτήρης Μανωλόπουλος (ψυχαναλυτής, ΕΨΕ), Claire Nancy (ελληνίστρια), Patricia Rossi (ψυχαναλύτρια, SPF), Sylvie Sesé-Léger (ψυχαναλύτρια, SPF), Agnès Verlet (ψυχαναλύτρια, SPF), Θανάσης Χατζόπουλος (ποιητής, ψυχαναλυτής, SPF).
 

Το δημοκρατικό πολίτευμα στην Αρχαία Ελλάδα δεν παραχωρούσε στην πραγματικότητα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Μόνο η αναπαραγωγική τους λειτουργία λαμβανόταν υπόψη. Κάποιες θαρραλέες όμως, όπως η Ξανθίππη, η σύζυγος του Σωκράτη, ή η ποιήτρια Σαπφώ, τόλμησαν να αντιτεθούν σε αυτή την τάξη πραγμάτων.
 

Τραγικοί συγγραφείς, κυρίως ο Ευριπίδης, αλλά και συγγραφείς λαϊκών μύθων έδωσαν τη δυνατότητα να εξερευνηθούν οι διάφορες –ασυνείδητες– εκφάνσεις της γυναικείας σκέψης εκείνης της εποχής. Οι εκφάνσεις αυτές επηρεάζουν ακόμα και σήμερα, με γόνιμο τρόπο, τη σχέση μας με το θήλυ. Οι αρχαιοελληνικές γυναικείες φιγούρες (όπως η Λυσιστράτη, η Μήδεια, η Αγαύη, η Ιφιγένεια, η Πασιφάη, η Ψυχή, η Ξανθίππη, η Ιοκάστη) μέσα από τις αναπαραστάσεις τους στη μυθολογία, στη λογοτεχνία και στη ζωγραφική έθεσαν σε αμφισβήτηση τα θεμέλια του θηλυκού προτύπου στις δυτικές κοινωνίες.
 

Φωτίζοντας υπό αυτή την οπτική γωνία τους παραπάνω μύθους, ανακύπτουν σύγχρονα ερωτήματα σχετικά με τη σεξουαλικότητα, τις ορμές, το θάνατο και την ετερότητα. Ακολουθώντας τα αρχαία μονοπάτια με το σημερινό βήμα τους, ψυχαναλύτριες και ψυχαναλυτές, ελληνίστριες και ελληνιστές, ξεδιπλώνουν τις ερμηνείες τους.

Πασιφάη, ένα γυναικείο δράμα

Ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης, στη δική του Πασιφάη, αφού περιηγηθεί στην παρουσία της ως φυσικού και μυθικού προσώπου στην αρχαία ελληνική και ελληνιστική λογοτεχνία, καταλήγει στο απόσπασμα, για άλλη μια φορά, του Ευριπίδη, από τους Κρήτες, και στον σωζόμενο μονόλογο της Πασιφάης ενώπιον του Μίνωα και του χορού, σαν να πρόκειται για έναν μονόλογο σε δικαστικό πλαίσιο, που θυμίζει, όπως γράφει, το μονόλογο της Μήδειας. Και εδώ η «απολογία» της Πασιφάης στηρίζεται στο ακούσιο της συνεύρεσής της με τον ταύρο, αφού την επιθυμία τής την ενέπνευσε ο Ποσειδώνας για να εκδικηθεί τον Μίνωα. Έτσι το θήλυ εδώ γίνεται απλώς ένα κινούμενο του ασυνειδήτου, που εμφανίζεται χωρίς υποκείμενο. Με άλλα λόγια, ένα εξωτερικά κινούμενο υποκείμενο, ή ένα υποκείμενο που το κέντρο του βρίσκεται έξω από το ίδιο· κι εδώ το έξω τοποθετείται στον θεϊκό Ποσειδώνα, ώστε η Πασιφάη να γίνει η μαριονέτα του θεού, φορέας του θυμού και της εκδίκησής του ενάντια στον Μίνωα. Ώστε, με τη στήριξη της απολογίας της Πασιφάης στον ακούσιο χαρακτήρα της πράξης της, το θήλυ ταυτίζεται με το ασυνείδητο, όταν το υποκείμενό του βρίσκεται εκτός εαυτής.