«Πιστεύετε στη χρησιμότητα της τεχνοκριτικής;» Κριτική προσέγγιση μιας έρευνας γνώμης του 1927 στην εφημερίδα Paris-Midi

H ανακοίνωση αυτή έγινε στο πλαίσιο του Ε΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης με γενικό τίτλο «Ζητήματα ιστορίας, μεθοδολογίας, ιστοριογραφίας», που διοργάνωσαν η Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης (Ε.Ε.Ι.Τ.) σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη από τις 15 έως τις 17 Ιανουαρίου 2016.
 
 
«Πιστεύετε στη χρησιμότητα της τεχνοκριτικής;» Κριτική προσέγγιση μιας έρευνας γνώμης του 1927 στην εφημερίδα Paris-Midi
 
Σημείωμα της ομιλήτριας
 
 Στη στήλη «Τέχνες» της παρισινής εφημερίδας Paris-Midi δημοσιεύτηκε το 1927, μεταξύ 19 Ιουλίου και 6 Σεπτεμβρίου, μια έρευνα γνώμης για την τεχνοκριτική με τρία ερωτήματα: α) Πιστεύετε στη χρησιμότητα της τεχνοκριτικής; β) Έχετε διαπιστώσει πως η τεχνοκριτική επηρεάζει την επιτυχία ή την αποτυχία μιας έκθεσης; γ) Εκτιμάτε πως η κριτική ή οι αντιδράσεις του κοινού μπροστά σε ένα έργο τέχνης έχουν μπορέσει να εμπλουτίσουν ή να επιδεινώσουν τις τάσεις κάποιων καλλιτεχνών; Στα ερωτήματα αυτά απάντησαν 87 διευθυντές και επιμελητές μουσείων, καλλιτέχνες, έμποροι, συγγραφείς,  αλλά  κυρίως  τεχνοκρίτες  (μεταξύ  αυτών  οι  Adolphe  Basler,  Jean  Cocteau,  Paul Guillaume, Frantz Jourdain, Moise Kisling, Camille Mauclair, Louis Vauxcelles, Georges Rouault, André Thérive, Christian Zervos). Την επιμέλεια της έρευνας και τον σχολιασμό της ανέλαβε ο υπεύθυνος της στήλης, δημοσιογράφος, συγγραφέας και τεχνοκρίτης Gabriel-Joseph Gros.
 
 
Προσεγγίζοντας κριτικά αυτή την έρευνα, θα αναλύσω τις απόψεις που διατυπώθηκαν είτε υπέρ της χρησιμότητας της τεχνοκριτικής (υπεράσπιση νέων τάσεων και σύγχρονων καλλιτεχνών, εκπαίδευση κοινού, καταγραφή της ιστορίας της τέχνης) είτε κατά (σχέση εξάρτησης με το εμπόριο, εξυπηρέτηση συμφερόντων, συγκαλυμμένος διαφημιστικός χαρακτήρας), λαμβάνοντας υπόψη το αισθητικό, ιδεολογικό και επαγγελματικό υπόβαθρο των ερωτώμενων. Στο πλαίσιο της ανάλυσής μου, θα δώσω έμφαση αφενός στην αμφισβήτηση της αξίας και της αξιοπιστίας της τεχνοκριτικής, όπως προκύπτει από την έρευνα, και αφετέρου στο γεγονός πως από τις απαντήσεις που δίνονται στα ερωτήματά της παρατηρείται συχνά μετατόπιση του κέντρου βάρους της από την τεχνοκριτική στην ταυτότητα και τον διαμεσολαβητικό ρόλο του ίδιου του τεχνοκρίτη. Θα εγγράψω επίσης τη συγκεκριμένη έρευνα γνώμης στην ευρύτερη συζήτηση περί τεχνοκριτικής στο Παρίσι τα χρόνια του μεσοπολέμου, καθώς η  άνθιση  τόσο  του  εμπορίου  τέχνης  όσο  και  του  τύπου,  εξειδικευμένου  και  μη,  ενισχύει  την καθιέρωση της τεχνοκριτικής ως ιδιαίτερου επαγγέλματος, το οποίο δεν εξασκείται πια αποκλειστικά από λογοτέχνες. Τέλος, θα επισημάνω πως, για να κατανοήσουμε τη λειτουργία και τη σκοπιμότητα μιας   τέτοιας   έρευνας   γνώμης,   πρέπει   να   την   προσεγγίσουμε   όχι   μόνο   ως   πηγή   άντλησης πληροφοριών, αλλά και ως όψη μιας αστικής, νεωτερικής δημοκρατίας, η οποία δίνει σημασία στη συλλογική διαμόρφωση γνώμης, όμως έχει όρια, στη συγκεκριμένη περίπτωση τους επαΐοντες. Από τη μια, η έρευνα φιλοξενεί πληθώρα απόψεων και στάσεων ειδικών περί την τέχνη· από την άλλη, ο επιμελητής αμβλύνει με τις καταληκτικές του παρατηρήσεις τις πιο οξείες στάσεις.