Ο ρόλος των προσφυγικών συνοικισμών στους πολεοδομικούς μετασχηματισμούς της Αθήνας. Από τον Μεσοπόλεμο στο σήμερα

Η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη) διοργάνωσε επιστημονικό συμπόσιο με τίτλο «1922-2022: Η συμμετοχή των Μικρασιατών προσφύγων στην εξέλιξη της σύγχρονης Ελλάδας». Έναν αιώνα μετά τα «μικρασιατικά», επιστήμονες, άνθρωποι του πνεύματος, ερευνητές από διαφορετικές αφετηρίες, θα πάρουν το λόγο για να ενισχύσουν το διάλογο, σε μια θεματική σχετικά με την επίδραση του μικρασιατικού στοιχείου σε ποικίλα πεδία-ζητήματα της νεοελληνικής ζωής: στην ενσωμάτωση των προσφύγων στο ελλαδικό γίγνεσθαι, το πολεοδομικό, την οικονομία, την πολιτική, τη λογοτεχνία και τη μουσική. Είναι ακόμη ζωντανή η μνήμη των γεγονότων; Πώς συνεισέφεραν οι Μικρασιάτες στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας;

Σύνοψη της ομιλίας

Οι πολιτικές χωροθέτησης των προσφυγικών συνοικισμών καθόρισαν σημαντικά τη συγκρότηση της ελληνικής πόλης του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, και ιδιαίτερα της Αθήνας. Η ανακατανομή πληθυσμού και δραστηριοτήτων που επέφερε η αστική αποκατάσταση των προσφύγων είχε επακόλουθο ριζικές μεταλλαγές στην κοινωνική και χωρική διαίρεσή της. Οι προσφυγικές εργατουπόλεις του Μεσοπολέμου, οι κατοπινές κόκκινες συνοικίες, υπήρξαν ταυτόχρονα «πολεοδομικά θαύματα», αλλά και πολιτικοί πυκνωτές που τρόμαξαν την εντός των τειχών Αθήνα των μετεμφυλιακών χρόνων. Σήμερα, η μητροπολιτική Αθήνα των 40 και πλέον δήμων, ως σύγχρονη ευρωπαϊκή μεσογειακή πρωτεύουσα του 2Ιού αιώνα, έχει ανάγκη ένα ρεαλιστικό όραμα για την πολεοδομική της οργάνωση που δεν θα βασίζεται μόνο στις κατευθύνσεις που ορίζουν οι αποκαλούμενες στρατηγικές επενδύσεις και στις προσδοκίες ανάπτυξης που αυτές υπόσχονται, αλλά στις απαιτήσεις προστασίας και αναβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος που ευρωπαϊκά προωθούνται και είναι ήδη θεσμοθετημένες. Εννοούμε τις στρατηγικές και προτεραιότητες που έθεσε το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνα/Αττική, εγκεκριμένες από το 2014, και οι οποίες βασίζονται σε πέντε έννοιες-κλειδιά: περιβάλλον, παραγωγή, πολιτισμός, κοινωνική συνοχή και αστική αναζωογόνηση. Η τελευταία σημαίνει ολοκληρωμένες παρεμβάσεις και αστικές αναπλάσεις για την εξασφάλιση συνεκτικής αστικής δομής και μείωσης του οικολογικού αποτυπώματος του κτισμένου χώρου, δημόσιου και ιδιωτικού. Οι προσφυγικοί συνοικισμοί, εκατό χρόνια μετά, έχουν ρόλο στη μελλοντική οργάνωση της πόλης, όχι ως μουσειακά σύνολα αλλά ως σύγχρονοι αστικοί πυκνωτές, υπό την προϋπόθεση της υλοποίησης ολοκληρωμένων προγραμμάτων μεσαίων και μικρών παρεμβάσεων του κτιριακού τους αποθέματος. Η τολμηρότητα του μεσοπολεμικού εγχειρήματος της δημιουργίας τους αξίζει, σε κάθε περίπτωση, μεγαλύτερη αναγνώριση.