Riegl, Schmarsow, Worringer και τα διακοσμητικά θέματα. Μια αλλαγή παραδείγματος στο γύρισμα του 20ού αιώνα

Το ΣΤ΄ Συνέδριο Ιστορίας της Τέχνης, μια διοργάνωση της Εταιρείας Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης (ΕΕΙΤ), πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη (Κτήριο οδού Πειραιώς) από την Παρασκευή 22 έως και την Κυριακή 24 Νοεμβρίου 2019.

Το φετινό συνέδριο, με θέμα Περίοδοι Κρίσης και Αλλαγές Παραδείγματος, εστίασε στην εννοιολόγηση των όρων «αλλαγή παραδείγματος» και «κρίση» και στους τρόπους με τους οποίους σχετίζονται διαφόρων ειδών κρίσεις με επιστημολογικές τομές ή γενικότερες μεταβολές στον τρόπο αντίληψης και ερμηνείας ιστορικών στιγμών, περιόδων και μοντέλων. Οι ανακοινώσεις του συνεδρίου επιχειρούν να διερευνήσουν τις σχέσεις αυτές μέσα από την εξέταση των καλλιτεχνικών πρακτικών, των θεσμών, του ιστορικού και κριτικού λόγου, όπως εκδηλώνονται σε διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της τέχνης.

Στις τριήμερες εργασίες του ΣΤ´ Συνεδρίου παρουσιάστηκαν τριάντα οχτώ ανακοινώσεις από ιστορικούς τέχνης που ζουν στην Ελλάδα ή το εξωτερικό και εργάζονται σε όλα τα επίπεδα της ακαδημαϊκής έρευνας (καθηγητές πανεπιστημίου, υποψήφιοι διδάκτορες, ανεξάρτητοι ερευνητές, επιμελητές μουσείων κ.ά.). Το συνέδριο απευθύνεται όχι μόνο σε ένα ειδικό ακροατήριο, αλλά και σε ένα ευρύτερο κοινό που τα τελευταία χρόνια δείχνει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα.

Ως κεντρική ομιλήτρια του ΣΤ΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης είχε προσκληθεί η καθηγήτρια Mechthild Fend (University College London), η οποία την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου έδωσε διάλεξη με τίτλο Sickening Sights: Pathology and the Crises of the French Revolution (Αρρωστημένες όψεις: Παθολογία και οι κρίσεις της Γαλλικής Επανάστασης).

Το BLOD βιντεοσκόπησε και δημοσιεύει 2 συνεδρίες και την κεντρική ομιλία του συνεδρίου.

Μιχάλης Χατζηδάκης
μεταδιδακτορικός επιστημονικός συνεργάτης, Πανεπιστήμιο Humboldt

Riegl, Schmarsow, Worringer και τα διακοσμητικά θέματα. Mια αλλαγή παραδείγματος στο γύρισμα του 20ού αιώνα
Ο Αυστριακός ιστορικός τέχνης Alois Riegl (1858-1905) έμελλε με το πρωτοπόρο θεωρητικό έργο του να ασκήσει τεράστια επιρροή στις σπουδές ιστορίας τέχνης του ύστερου 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Έχοντας διατελέσει για 10 χρόνια επιμελητής στο τμήμα υφαντικής τέχνης στο Αυστριακό Μουσείο Τέχνης και Τεχνολογίας έστρεψε από νωρίς το ενδιαφέρον του σε λιγότερο δημοφιλείς μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης στο πεδίο των εφαρμοσμένων τεχνών. Με τη φορμαλιστική μελέτη του Stilfragen (1893) επιχείρησε μια ρήξη με τις έως τότε κυριαρχούσες κανονιστικές θεωρίες περί τέχνης, θέτοντας στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του την έως τότε παραγκωνισμένη θεματική κατηγορία των διακοσμητικών μοτίβων και σχεδίων, μελετώντας με πηγαίο ενδιαφέρον σε βάθος και με διαπολιτισμική ματιά την ιστορική εξελικτική τους πορεία. Η μελέτη αυτή του Riegl συνιστά μια από τις πλέον σημαίνουσες αλλαγές παραδείγματος στο γύρισμα του 20ού αιώνα. Την ίδια στιγμή έδωσε το έναυσμα για να ξεκινήσει ένας ζωντανός επιστημονικός διάλογος στο συγκεκριμένο πεδίο έρευνας στα γερμανόφωνα κράτη με κυριότερους εκφραστές τους Γερμανούς ιστορικούς τέχνης August Schmarsow (1853-1936) και Wilhelm Worringer (1881-1965). Στις μελέτες τους Grundbegriffe der Kunstwissenschaft (1905) και Abstraktion und Einfühlung (1907/1908) οι δυο τελευταίοι θα αναπτύξουν τις δικές τους θεωρίες για την προέλευση, τον ρόλο και τη σημασία των διακοσμητικών θεμάτων ως μορφή πολιτιστικής έκφρασης. Η ανακοίνωση στοχεύει μέσω συγκριτικής μελέτης των τριών κειμένων και λαμβάνοντας υπόψη το ιστορικό και ιδεολογικό υπόβαθρο της εποχής στο να καταδείξει τα επιμέρους στάδια του επιστημονικού αυτού διαλόγου, καθώς και τα βασικά σημεία διαφοροποίησης στις θεωρητικές τοποθετήσεις των τριών ιστορικών τέχνης.