Σύγχρονη ηθική φιλοσοφία - 3η διάλεξη

Οι τρεις διαδικτυακές ομιλίες περιλαμβάνουν τρεις διακριτές θεματικές: έννοιες, θεωρίες και εφαρμογές. Αρχικά παρουσιάζονται οι βασικές έννοιες της ηθικής φιλοσοφίας, οι αξίες, οι κανονιστικές αρχές και αρετές. Αναλύονται οι σημασίες του όρου «ηθική» και περιγράφονται τα επίπεδα και οι κυριότερες μέθοδοι της φιλοσοφικής τους διερεύνησης. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κυριότερες κανονιστικές θεωρίες, οι οποίες συστηματοποιούν και ελέγχουν τις διαισθήσεις μας για τα κριτήρια ηθικής ορθότητας σχετικά με τη ρύθμιση και την αποτίμηση των πράξεων, με αναφορά στους σημαντικότερους φιλοσόφους που τις διαμόρφωσαν. Τέλος, παρουσιάζονται οι κυριότεροι κλάδοι της σύγχρονης εφαρμοσμένης ηθικής: βιοηθική, ηθική του περιβάλλοντος, των επιχειρήσεων, του πολέμου και της τεχνητής νοημοσύνης.

Πιο αναλυτικά:

1. ΕΝΝΟΙΕΣ

Προτείνεται η εισαγωγική παρουσίαση βασικών εννοιών της ηθικής φιλοσοφίας, αξιών, κανονιστικών αρχών και αρετών. Αναλύονται οι σημασίες του όρου «ηθική», και περιγράφονται τα επίπεδα και οι κυριότερες μέθοδοι της φιλοσοφικής τους διερεύνησης. Συζητούνται ερωτήματα που αφορούν την οριοθέτηση του πεδίου της ηθικής και την διαφοροποίησή της από την πολιτική και το δίκαιο, τις σχέσεις της με τη θρησκεία, την τέχνη, την οικονομία και την επιστήμη, και τη γενικότερη προσπάθεια ορθολογικής δικαιολόγησης της υιοθέτησης μιας ηθικής στάσης ζωής: «Είναι το νόμιμο πάντοτε και ηθικό;», «Είναι θεμιτό να υπαγορεύονται οι ηθικοί κώδικες από θρησκευτικές αντιλήψεις;», «Υπάρχουν υπερχρονικές ηθικές αρχές καθολικής εμβέλειας και ισχύος;», «Γιατί τελικά να είναι κανείς ηθικός;»

2. ΘΕΩΡΙΕΣ

Παρουσιάζονται οι κυριότερες κανονιστικές θεωρίες, οι οποίες συστηματοποιούν και ελέγχουν τις διαισθήσεις μας για τα κριτήρια ηθικής ορθότητας σχετικά με τη ρύθμιση και την αποτίμηση των πράξεων, με αναφορά στους σημαντικότερους φιλοσόφους που τις διαμόρφωσαν. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται θεωρίες που δίνουν έμφαση: α) στις συνέπειες των πράξεων και της υιοθέτησης ορισμένων κανόνων για την καθοδήγησή τους, όπως ο ωφελιμισμός των Τζέρεμυ Μπένθαμ και Τζων Στιούαρτ Μιλλ· β) στα εγγενή γνωρίσματα των πράξεων και των κανόνων για την καθοδήγησή τους, όπως η δεοντοκρατική θεωρία του Ιμμάνουελ Καντ· γ) στις αρετές του χαρακτήρα του δρώντος υποκειμένου, όπως η θεωρία ηθικών και διανοητικών αρετών του Αριστοτέλη. Εξετάζονται συνοπτικά τα κυριότερα επιχειρήματα υπέρ και κατά αυτών των αντιλήψεων, με σκοπό τη συγκριτική τους αξιολόγηση, και προτείνεται μια συνδυαστική προσέγγιση που ενσωματώνει στοιχεία και των τριών ομάδων θεωριών.

3. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Στην τελική ενότητα αυτής της σειράς παρουσιάζονται οι κυριότεροι κλάδοι της σύγχρονης εφαρμοσμένης ηθικής. Αποδίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο διεπιστημονικό πεδίο της Βιοηθικής, αλλά περιγράφεται συνοπτικά η προβληματική και άλλων σημαντικών κλάδων, της ηθικής του περιβάλλοντος, της ηθικής των επιχειρήσεων, της ηθικής του πολέμου, και της ηθικής της τεχνητής νοημοσύνης. Εξετάζονται σοβαρά διλήμματα του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου και επιχειρείται να καταδειχθεί η δυνατότητα εφαρμογής εννοιών και αρχών των κυριότερων κανονιστικών θεωριών για την καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπισή τους. Διερευνώνται γενικότερα, ο ελεγκτικός ρόλος, η λειτουργικότητα και τα όρια του φιλοσοφικού στοχασμού στο χώρο της πρακτικής, σε αλληλεπίδραση με τα κανονιστικά πλαίσια της πολιτικής, του δικαίου και της οικονομίας.