Τα βιβλία και οι παρέες: Στρογγυλό τραπέζι με τους συγγραφείς

Το κεντρικό Αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας, στο νεοκλασικό κτίριο του αθηναϊκού κέντρου, ήταν ιδανικός χώρος φιλοξενίας της ημερίδας «Τα βιβλία και οι παρέες» που διοργάνωσαν το Σάββατο 28 Απριλίου η ομάδα ΘΑΛΗΣ + ΦΙΛΟΙ και η Εθνική Βιβλιοθήκη.

Ο Χαράλαμπος Μουτσόπουλος, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Εθνικής Βιβλιοθήκης και η αναπληρώτρια διευθύντρια του Ιδρύματος Αντωνία Αράχωβα υποδέχτηκαν θερμά την ομάδα ΘΑΛΗΣ + ΦΙΛΟΙ, τους συγγραφείς Απόστολο Δοξιάδη, Τεύκρο Μιχαηλίδη και τον καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών Πέτρο Δελλαπόρτα καθώς και τη μεγάλη παρέα εθελοντών που εμπνέει και στηρίζει τη δημιουργία λεσχών ανάγνωσης και δραστηριότητες που προάγουν το στοχασμό, τη γνώση και το διάλογο.

Η σχέση της αφήγησης με τα Μαθηματικά ήταν το θέμα του πρώτου στρογγυλού τραπεζιού, το οποίο πλαισίωσαν οι συγγραφείς Απόστολος Δοξιάδης, Δημήτρης Καπετανάκης, Γιάννης Καρβέλης, Τεύκρος Μιχαηλίδης, Αργύρης Παυλιώτης και Σώτη Τριανταφύλλου.

Η επιστήμη των Μαθηματικών και οι Φυσικές Επιστήμες έχουν αποτελέσει με ποικίλους τρόπους, μέρος ενός ή περισσότερων μυθιστορημάτων τους.

«Θεωρώ ότι τα Μαθηματικά με κάποιο τρόπο υπεισέρχονται σε κάθε πτυχή της ζωής μας, άλλες φορές ευθέως και άλλες φορές έμμεσα και επηρεάζουν και διευκολύνουν τη σκέψη μας μέσα από περίπλοκες λειτουργίες του νου. Με την έννοια αυτή, δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη και η λογοτεχνία» τόνισε ο μαθηματικός και συντονιστής της κουβέντας με τους συγγραφείς Στάμος Τσιτσώνης, πριν αρχίσει να θέτει ερωτήματα.

Το πρώτο ερώτημα απευθύνθηκε στον Απόστολο Δοξιάδη, μαθηματικό, συγγραφέα, σκηνοθέτη, εμπνευστή και ιδρυτή της ομάδας ΘΑΛΗΣ + ΦΙΛΟΙ και αφορούσε τη διαφωνία του με τον όρο Μαθηματική Λογοτεχνία. Αξίζει πάντως να σημειώσουμε ότι το πολυμεταφρασμένο βιβλίο του, «Ο Θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ» έδωσε την αφορμή στον βρετανό δημοσιογράφο Gilbert Adair να διατυπώσει, πρώτη φορά, την έννοια Μαθηματική Λογοτεχνία.

Ο Απόστολος Δοξιάδης, συγγραφέας μαζί με τον Χρήστο Παπαδημητρίου του graphic novel και διεθνούς best seller, Logicomix, αν και χρησιμοποιεί κάποιες φορές τον όρο Μαθηματική Λογοτεχνία- για λόγους περιγραφικούς όπως είπε- εξήγησε γιατί δεν τον αποδέχεται. Καταρχάς, τον θεωρεί παραπλανητικό, ακόμα κι αν υπάρχουν κάποια βιβλία που εμπλέκουν τα Μαθηματικά στις ιστορίες τους.

«Το μυθιστόρημα είναι ένα είδος του λόγου που νομιμοποιείται από μόνο του. Ένα μυθιστόρημα πρέπει να στέκει ως μυθιστόρημα για να είναι μυθιστόρημα, όπως ένα αεροπλάνο πρέπει να πετάει για να είναι αεροπλάνο» τόνισε. «Αν ο Jeff Koons κάνει ένα πολύ ωραίο γλυπτό με δύο ρόδες, φτερά, κι ένα αγγελάκι από πάνω· και το ονομάσει αεροπλάνο, μπορεί να είναι πάρα πολύ ωραίο, αλλά δεν έχει τη λειτουργία του αεροπλάνου.

Με αυτή την έννοια, ένα μυθιστόρημα που δεν ασκεί τη λειτουργία του μυθιστορήματος, να επικοινωνεί δηλαδή με τον αναγνώστη μέσω ενός μύθου, επινοημένου ή βασισμένου στην πραγματικότητα και πάνω σε αυτόν να εμπλέκει τον αναγνώστη μέσω των χαρακτήρων, με έναν τρόπο που διεγείρει συναισθήματα και τη διάνοια, δεν είναι μυθιστόρημα.

Η έμφαση είναι πάντα στο μύθο. Αυτός συνέχει τη νομιμότητά του. Το να χρησιμοποιεί ένα βιβλίο θέματα από τα Μαθηματικά δεν νομίζω ότι το βαφτίζει μαθηματική λογοτεχνία, περισσότερο ή λιγότερο από το να χρησιμοποιεί θέματα από τη φαλαινοθηρία και να το βαφτίζεις φαλαινοθηρική λογοτεχνία. Και αναφέρομαι στον Μόμπι-Ντικ.

»Αντιθέτως η αστυνομική λογοτεχνία είναι ένα γένος (genre) με χαρακτηριστικά τυπολογικά που μπορεί να αναπαράγει κάποιος γράφοντας μια ιστορία τύπου Αγκάθα Κρίστι με δέκα υπόπτους με ίδια περίπου κίνητρα και ίδιες ευκαιρίες κι έναν διανοούμενο ντετέκτιβ, που ασκεί τη διάνοια για να λύσει το πρόβλημα.

»Αντίστοιχα, αν μου πει κανείς ότι παίρνει ένα μαθηματικό πρόβλημα και χτίζει ένα μυστήριο με κάποιον που αγωνίζεται να το λύσει, νομίζω ότι η επιλογή του είναι περιορισμένη. Γιατί υπάρχουν πολύ λίγα μαθηματικά προβλήματα με φήμη, είναι δύσκολο να εφεύρεις καινούργια και είναι κάτι που όσο επαναλαμβάνει κανείς, έχει περισσότερες πιθανότητες να δημιουργήσει μια παρωδία παρά ένα γένος».

Έναν ακόμη όρο κλήθηκε να σχολιάσει ο συγγραφέας Γιάννης Καρβέλης, ο οποίος αποκαλεί τα αφηγήματά του, όπως το βιβλίο του «Η παραβολή του ασώτου», «ψυχαγωγικά Μαθηματικά», γιατί φοβάται, όπως είπε, να τα αποκαλέσει Μαθηματική Λογοτεχνία. «Δεν θεωρώ τον εαυτό μου λογοτέχνη, μεταχειρίζομαι τρόπους λογοτεχνικούς για να παρουσιάσω αυτά που θέλω να γράψω, αλλά δεν θεωρώ ότι είμαι λογοτέχνης και με αυτή την έννοια αντιστρέφω τον όρο και βάζω το ουσιαστικό στη θέση του επίθετου».

Για εκείνον ο μύθος μπορεί να κάνει τα πράγματα πιο συγκεκριμένα και κατανοητά: «μέσω μιας ιστορίας, του μύθου και γενικότερα της αφήγησης, η οποία συγκεκριμενοποιεί μαθηματικές έννοιες και μαθηματικά προβλήματα, επιτυγχάνεται η κατάρτιση και η άσκηση της μαθηματικής δεξιότητας».

Μπορεί άραγε η δυναμική των μαθηματικών να επιδράσει στον χαρακτήρα ενός ανθρώπου και να διαμορφώσει τη ζωή του; O Στάμος Τσιτσώνης απηύθυνε το ερώτημα στη Σώτη Τριανταφύλλου με αφορμή τη ζωή της ηρωίδας του τελευταίου βιβλίου της, «Για την αγάπη τη γεωμετρίας».

«Η ηρωίδα αυτού του βιβλίου, η οποία λέγεται Ανατολή Μπότσαρη, αγαπά με πάθος τη γεωμετρία και αυτό που παρατηρεί γύρω της είναι η κατάρρευση της λογικής. Προσπαθεί να ξαναχτίσει τον κόσμο φαντασιακά με βάση τους κανόνες, τους νόμους και τις επιταγές των Μαθηματικών και ιδιαίτερα της Γεωμετρίας» είπε η Σώτη Τριανταφύλλου. Και συμπλήρωσε: «Έτσι κατά κάποιο τρόπο κλείνει ο κύκλος της σκέψης που είχα σχετικά με το ελληνικό περιβάλλον, μιας και η κατάρρευση της λογικής είναι φανερή γύρω μας.

Αν είχαμε μάθει να σκεφτόμαστε με βάση τη λογική, αν δεν υπήρχε αυτός ο φόβος για τη λογική, που πολύ συχνά διατυπώνεται στο φόβο για τα Μαθηματικά, η ζωή μας θα ήταν σίγουρα καλύτερη. Υπάρχει ένα κενό ορθού λόγου, που αρχίζει από το σχολείο, την οικογένεια και διαχέεται σε όλη την κοινωνία. Θέλω να πω, ότι αυτό το βιβλιαράκι που έγραψα είναι μια κατάθεση για το πως μπορούμε να βλέπουμε την πραγματικότητα μέσα από την επιστήμη και το πως αυτό μπορεί να μας σώσει τη ζωή στις πιο δύσκολες κοινωνικές συνθήκες».

Για τον τρόπο που τα Μαθηματικά συνδέονται με την πλοκή στα μυθιστορήματα του («Πυθαγόρεια Εγκλήματα», «Τα τέσσερα χρώματα του καλοκαιριού» κ.α.) μίλησε ο Τεύκρος Μιχαηλίδης, λέγοντας: «Εγώ Μαθηματικά ξέρω αρκετούτσικα και σίγουρα μου αρέσει να λέω ιστορίες. Όταν ένιωσα την ανάγκη να γράψω, ήθελα να ζήσω αυτά που έγραφα. Ήθελα να ζήσω για παράδειγμα στη Σαχάρα ή στο Παρίσι άλλων εποχών. Όλα αυτά είναι αρχικά στατικές εικόνες και ο μόνος τρόπος που μπόρεσα να τις κάνω να αποκτήσουν ζωή ήταν μέσα από τα Μαθηματικά.

Δεν σημαίνει ότι αυτό είναι συνταγή, αλλά ότι εμένα με βόλεψε, ίσως επειδή αυτό ήξερα πιο καλά να κάνω. Με αυτή την έννοια λέω ότι μπορεί να υπάρχει μαθηματική λογοτεχνία, γιατί χωρίς τα Μαθηματικά που βάζουν κίνηση σε αυτές τις ιστορίες, όσα είχα στο μυαλό μου θα παρέμεναν απλώς στατικές εικόνες».

Ο Δημήτρης Καπετανάκης, συγγραφέας βιβλίων όπως ο «Ιππότης της βαρύτητας», στα οποία η αφήγηση συνυπάρχει με θεμελιώδη ερωτήματα για το χρόνο, τη μάζα και την ενέργεια, θέλει να δώσει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να προβληματιστεί πάνω στις έννοιες του φυσικού κόσμου.

«Η σχέση κάθε Φυσικού με τον κόσμο που μελετάει είναι και μια σχέση δραματική, έχει και το στοιχείο του δράματος, σε αντίθεση με τα Μαθηματικά που βασικό τους στοιχείο είναι η απόδειξη. Θεωρώ ότι η σχέση ενός μελετητή της φύσης έχει στη βάση της το στοιχείο του δράματος, το οποίο είναι και το βασικό στοιχείο της λογοτεχνίας. Κάθε αφήγηση εμπεριέχει τη σύγκρουση είτε είναι τραγική είτε κωμική», κατέληξε.

Για τους λόγους που τον ώθησαν να εμπλέξει στις ιστορίες των μυθιστορημάτων του τα Μαθηματικά και την Φυσική μίλησε τέλος, ο Αργύρης Παυλιώτης λέγοντας ότι τα Μαθηματικά όπως και όλες οι Φυσικές Επιστήμες καθορίζουν το παρόν και το μέλλον μας. Ο ίδιος χαρακτήρισε τους μαθηματικούς, ανθρώπους με υψηλή νοημοσύνη, εργατικούς με πάθος και για αυτό ενδιαφέροντες μυθιστορηματικούς ήρωες.

«Κι αν μάλιστα ο συγγραφέας εμπλουτίσει τους χαρακτήρες με κάποιες ιδιομορφίες, ακόμα καλύτερα. Η παρουσία των Μαθηματικών δυσκολεύει την παραγωγή ενός βιβλίου. Έχεις να κάνεις με δυο διαφορετικές γλώσσες, από τη μια τη γλώσσα του μυθιστορήματος και την αληθοφάνεια και από την άλλη τη γλώσσα των μαθηματικών και την απόλυτη αλήθεια, από τη μια το συναισθηματικό λόγο κι από την άλλη τον ορθό λόγο και ένα σωρό άλλες διαφορές», πρόσθεσε.

Και αναρωτήθηκε: Πώς δημιουργείς το λόγο εκείνο, έτσι ώστε ο μέσος αναγνώστης, να τον κατανοήσει και να τον ευχαριστηθεί και να μην τον απλοποιήσεις και να τον διαστρεβλώσεις;»